Wersja elektroniczna słownika (pdf)

skończeć 186skończeć (1) [ŻB] D zn. «życie kończyć,umierać»: Jemuż synowi kośćrybia w gardle uwięzła, od jejże jużskończeć zaczynał [ŻB I, 31, 12]. D gram.czas., psł. kon. IV -jo- | -i- ? pol. kon.III -’ę, -’isz; dk. D etym. płn.słow.*s{kon}čiti (/ czas. odrzecz. *kon}-čiti); por. stczes. skončěti, czes. euf.skončit, ros. skončát’sja, sch. skònčati.D rozwój: w j. stpol. obok skończeć (-ećprzez analogię do czas. typu milczeć,krzyczeć) występuje iter. skończać (por.czas. przedr. wykończać, zakończać);dziś tylko skończyć.WDskończenie (1) [Słota] D zn. «śmierć,koniec życia»: Przymi ji za sługę swego,/Schowaj grzecha śmiernego/ I teżskończenia nagłego [Słota, 190, 108].D gram. rzecz., psł. dekl. -jo- ? pol.dekl. n. D etym. psł. *s{kon}čen}je /*s{kon}čiti +*-en}je; ogsłow. – głuż.skónčenje «zakończenie, zgon», ros.przest. skončánie «koniec, zgon», scs.skon}čanije «koniec, zgon, śmierć».D rozwój: psł. s{kon}čen}je ? stpol.skońč´eńē ? śrpol. skońčeńé | skońčeńi;dziś tylko w zn. «zakończenie jakiejśczynności», w zn. «śmierć» archaizm.D por. koniec, skończeć.JGskora (4) [Kgn] D zn. «zewnętrznapowłoka ciała ludzi i zwierząt, pełniącafunkcję ochronną»: A tako więc ontamo z siebie starą skorę semie [KgnVI, 40, 13]. D gram. rzecz., psł. dekl. -a-? pol. dekl. ż. D formy tekstowe: skoryD. lp. D etym. pie. *(s)ker- «ciąć»; psł.*skora «skóra, kora, powłoka»; ogsłow.– głuż. skora, ros. škúra, kóža,słoweń. skóra, scs. skora. D rozwój:w wyrazie zaszło wzdłużenie sam.stpol. ō pod wpływem sąsiedztwa spłg.sonornej r, w stpol. obok wyrazu skorawystępowała w tym samym zn. kora(por. przykład ros.); od XVI w. zn.wyrazów zaczyna się różnicować: skórastała się nazwą «wierzchniej powłokiciała ludzkiego i zwierząt», zaś kora«pokrywy tkanek roślinnych».JGskory (1) [Kśw] D zn. «szybki, rychły»:Święta Katerzyna sąmnieniabyła, ku głosu Syna Bożego wstaćskora była [Kśw II, 11, 22]. D gram. przym.,odm. złoż. D etym. pie. *(s)ker(3 )-«skakać, śpieszyć» ? psł. *skor{(j})«prędki, szybki, żwawy, rychły»; ogsłow.– czes. dial. skorý, sch. skòri«niedawny», scs. skor{.D por. skoro.HKskot (5) [RsP, RsK, Kgn] D zn. 1. «bydło,zwierzęta domowe»: Pod jimżeć domemskot i osłowie sąć oni byli podnm stajali [Kgn II, 37, 94]. 2. «pieniądze»:Jako Czestk dawał Jakuszewiskot ręki [RsP, 45, 33]. D gram.rzecz., psł. dekl. -o- ? pol. dekl. m.D formy tekstowe: skota D. lp. D etym.psł. *skot{ / zap. goc. skatts «pieniądz»(por. niem. Schatz «skarb»);zachowany w innych j. słow. – por.czes. skot, ros. skot, bułg. skot, scs.skot{. D rozwój: archaizm; w zn. «bydło»i «pieniądze» utrwalony obrazdawnej kultury materialnej – bydłobyło podstawą obliczania bogactwaiśrodkiem płatniczym; do dziś w kulturachpasterskich majątek ocenia sięwedług liczby posiadanych sztuk bydła.JGskowaćskowany (1) [Kśw] D zn. «skuty, zakutywżelazne pęta»: Grzesznik pieklony jeść jako kłodnik w ciemnicyskowany [Kśw II, 12, 36]. D gram. im. cz.przesz. bierny, odm. złoż. D etym. psł.*s{kovati (/ *kovati, *kovo¸ | *kujo¸);ogsłow. – czes. skovat, strus. s{kovati,ros. skovát’, sch. skòvati. D rozwój: psł.*s{kovati ? stpol. *skovaći ? stpol.