Wersja elektroniczna słownika (pdf)

spaść 192mąż, jen jest nie szedł po radzieniemiłościwych, i na drodze grzesznychnie stał jest, i na stolcu nagłegospadnienia nie siedział jest [Pfl I, 17, 1].D gram. rzecz., psł. dekl. -jo- ? pol.dekl. n. D etym. pie. *pōd-; psł. *s{padnen}je/ *s{padno¸ti + *-en}je; por.czes. padati «padać», ros. pádat’, západ«zachód», sch. pa – dati, scs. padati.D rozwój: psł. *s{padnen}je ? stpol.spadńeńē ? śrpol. spadńeńé | spadńeńi;spadnienie zastąpione nowszą formacjąspadnięcie utworzoną suf. -ęcie,mającą już tylko zn. «upadek».JGspaść (3) [Pfl, Kgn, Ppuł] D zn. «opaśćwdół, zlecieć na ziemię»: A list jegonie spadnie, i wszystko, czsokoli uczyni,prześpieje [Pfl I, 17, 4]. D gram. czas.,psł. kon. I -o- | -e- ? pol. kon. I -ę,-’esz (spadnę od czas. spadnąć); dk.D formy tekstowe: spadł był cz. zaprzesz.złoż. lp. 3. os. r. m. D etym. odczas. psł. *pasti, *pado¸; wyraz znanyi innym j. słow. – sch. spa – sti, słoweń.spásti. D rozwój: psł. *s{pasti ? stpol.spaść(i) ? śrpol. spaść; dawne formyodmiany tego czas. zachowały się w cz.przesz. (spadł, spadli) i im. przysłów.uprzednim spadłszy.D por. paść.WDsprawiać (1) [Słota] D zn. «czynić,spełniać powinność, posługi»: Każdyji sługa nawiedzi;/ Wszytko jego dobresprawia,/ Lepsze misy przedeń stawia[Słota, 189, 37]. D gram. czas., psł. kon.III -jo- | -je- ? pol. kon. IV -am, -asz;ndk. D etym. psł. *s{pravjati (iter. do*s{praviti); ogsłow. – czes. spravit «przygotować,poradzić, naprawić,uczynić»,ros. správit’ «wyprawiać, urządzać;sprawić», sch. spra – vljati «przygotowywać,przyrządzać; chować; posyłać».D rozwój: psł. *s{prav´ati ? stpol.*sprav´aći ? stpol., śrpol. sprav´ać.WDsprochnieć (1) [ŻMB] D zn. «zgnić,zepsuć się, tu: peryfrastyczne określenieśmierci»: Sprochniało we mnieciało i moje wszytki kości [ŻMB, 180, 31].D gram. czas., pol. kon. II -’ę, -’esz; dk.D etym. od czas. prochnieć (derywat odstpol. prochno / psł. dial. *porX{no).WDspuścić (1) [B] D zn. «zesłać, sprowadzićcoś na kogoś»: Bogurodzica dziewica,Bogiem sławiena Maryja!/ U twegosyna Gospodzina, matko zwolena,Maryja!/ Zyszczy nam, spuści nam,Kyrieleison [B, 163, 3]. D gram. czas.,psł. kon. IV -jo- | -i- ? pol. kon. III-’ę, -’isz; dk. D etym. od czas. psł.*pustiti «uczynić pustym, opuścić, opróżnić»;wyraz znany i innym j. słow. –czes. spustit, ros. spustít’, sch. spùstiti.D rozwój: psł. *s{pustiti ? stpol. *spuśćići? stpol., śrpol. spuśćić; w rozwojuhist. zanikło wiele znaczeń znanychj. stpol.: «przekazać coś komuś, zrzecsię na czyjąś korzyść» (por. spuścizna),«uwolnić od zobowiązania», «pozwolićkmieciowi opuścić gospodarstwo»,czy «złączyć, spoić».D por. puścić.WDsromięźliwość (1) [KŚ] D zn. «poczuciewstydu»: Niektorzy z naszych ślachcicow,gdy na grodziech przeciw nieprzyjacielombywają położeni, odrzuciwszywszystkę sromięźliwość z namniejsządrużnością naśladując, nipod czyją chorągwią z naszej wojskistanowić się obykli [KŚ, 124, 5]. D gram.rzecz., pol. dekl. ż. D etym. psł. *sorm-? zach.słow. *srom-; stpol. sromięźliwość/ sromięźliwy «wstydliwy, skromny»+ -ość (/ psł. *-ost}); por. dłuż.srom, sromota «wstyd», ros. przest.sórom, sram «wstyd, hańba», bułg.sram «wstyd», scs. sram{ «wstyd».D rozwój: w j. pol. nastąpił zanik wieluderywatów od rzecz. srom przest.