Wersja elektroniczna słownika (pdf)

wielmi 232wielmi (3) [Kśw, Słota, RP] D zn. «bardzo,znacznie, wielce»: I zmowił SynBoży słowa wielmi znamienita [Kśw II,11, 4]. Chce się sam posadzić wyżej,/Potem siędzie wielmi niżej [Słota, 189,42]. Uźrzał człowieka nagiego,/ Przyrodzenianiewieściego,/ Obraza wielmiskaradego [RP, 196, 27]. D gram. przysłów.D etym. prawdopodobnie N. lm.r. m. i r. n. odm. prostej psł. przym.*vel}; ogsłow. – czes. velmi «szanowny»,słc. velmi «wielce», ukr. velmi,scs. vel}mi «bardzo». D rozwój: tylkow tekstach stpol.D por. wieliki, wielki.BTwieloryb (1) [BZ] D zn. «wielka morskaryba»: I stworzył Bog wieloryby [BZ, 71,30]. D gram. rzecz., pol. dekl. m. D etym.wyraz o genezie zach.słow.; złożenieutworzone z wyrazów rodzimych –wieli (/ psł. *vel}j}) + -o- + ryba;wyraz powstał jako częściowa kalkaśrwniem. walvisch (por. niem. Walfisch«wieloryb»); człon wal –będący samodzielnąnazwą wieloryba – skojarzonona podstawie podobieństwa brzmieniowegoze stpol. wieli; człon drugioddano w j. pol. formą ryb, pochodnąod rzecz. r. ż. ryba; por. czes. velryba,słc. vel’ryba, głuż. wjelryba, wieleryb.D rozwój: w j. stpol. także postaćoboczna wieleryb z regularnym wariantemfonetycznym interfiksu -e- po temaciemiękkim.IW-Gwieprz (1) [ŻB] D zn. «samiec świni»:A zatym uźrzeli wilka, a on wieprzazasię niesie [ŻB II, 31, 18]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -jo- ? pol. dekl. m. D etym.pie. *uep(e)r-o-s (niepewne); psł.*vepr}; ogsłow. – czes. vepř «świnia,wieprz», głuż. wjapr, dłuż. japś, ukr.vepr «wieprz, dzik», ros. verpr’ «dzik»,scs. vepr} «wieprz, dzik» (por. łot.vepris «wieprz», łac. aper «dzik», niem.˘Eber «dzik, odyniec»). D rozwój: stpol.v´epř´ ? śrpol. v´epř; w j. stpol. wyraz tenwystępował też w zn. «dzik».IW-Gwiernie (1) [ŻMB] D zn. «rzetelnie,niezawodnie, z zachowaniem wiary»:A wszakom cię, Synku miły, w swemsiercu nosiła,/ A takież tobie wierniesłużyła [ŻMB, 180, 17]. D gram. przysłów.D etym. pierwotnie Msc. lp. r. n. odm.prostej psł. przym. *věr}n{;jakoprzym.- ogsłow.D zob. wierny.BTwierny (2) [Kgn] D zn. «wierzący, gorliwywyznawca religii chrześcijańskiej»:Pożądali są wierni krześcijani przyszciajego [Kgn II, 35, 5]. Tym to wiernymkrześcijanom przyniesiony [Kgn II, 35, 2].D gram. przym., odm. złoż. D etym. psł.*věr}n{(j}) «prawdziwy, rzeczywisty»/ *věra; ogsłow. – czes. věrný, ros.vérnyj, scs. věr}n{.D por. wiara.HKwierzący zob. wierzyć.ISwierzyć (3) [Kgn, ŻB, Ppuł] D zn. «byćprzekonanym o prawdziwości czegoś»:W to był wierzył, iżeć Maryja miałaćjest ona syna porodzić a dziewicązostać [Kgn II, 37, 99]. D gram. czas.,psł. kon. IV -jo- | -i- ? pol. kon. III-’ę, -’isz; ndk.D formy tekstowe: wierzącz. ter. lm. 3. os.; wierzącym im. cz. ter.czynny C. lm. r. m., odm. złoż. D etym.psł. *věriti / *věra «przekonanie, żecoś jest prawdą; pewność»; ogsłow. –czes. věřit, głuż. věrić, ros. vérit’, błr.véryc’, bułg. vjárvam,scs.věriti. D rozwój:psł. *věriti ? stpol. *v´eř´ići ? stpol.,śrpol. v´eřyć; jużwj.stpol.wyrazwystępowałnajczęściej w zn. «być przekonanymo istnieniu Boga (bóstwa)» oraz«pokładać wkimśnadzieję», «powierzaćcoś komuś», «zwierzać się komuś».D por. wiara, wiernie, wierny.IS