Wersja elektroniczna słownika (pdf)

ksieni 74władca; władca», co pociągnęło za sobązmianę z r. n. na r. m. (XVIII w.).D por. ksieni, księgi.JGksieni (1) [RsP]D zn. «przełożona klasztorużeńskiego, przeorysza»: Jako toświatczę, jako Staszek szedł precz, nieuczyniw ksieniej uprawizny [RsP, 44, 4].D gram. rzecz., psł. dekl. -ja- ? pol.dekl. ż. D etym. psł. *k{nęgynji «księżna,pani, władczyni» / psł. *k{nęg{«książę, władca» + *-ynji; ogsłow. –dłuż. kněni, głuż. knjeni, słc. kňahyňa,ros. knjagínja, mac. kneginja, scs.knęgyni. D rozwój: ksieni to postaćskrócona z niezaświadczonego w pol.*księgini; w XVI–XVII w. pojawia siępostać oboczna ksienia z końc. M. lp.-á- w wyniku wyrównania analogicznegodo pozostałych rzecz. r. ż.miękkotematowych,np. dusza; w wyrazie nastąpiłozawężenie zn. «księżna, władczyni»do «władczyni, przełożona klasztoru».D por. książę, księgi.JGksięgi (4) [Kśw, BZ, LA, Ppuł] D zn.«dzieło pisane»: Czcie się tako weKsięgach Sędskich [Kśw I, 10, 18]. D gram.rzecz., psł. dekl. -a- ? pol. dekl. ż.D formy tekstowe: księgi M. lm. D etym.psł. *k{nigy, kynęgy; wyraz rodzimyzwiązany z podst. psł. *k{n{ «kłoda,pień drzewa»; pierw. zn. to «drewnianetabliczki, odcinki, odrzynki, naktórych ryto znaki mnemotechniczne»,następnie «litery, pismo», wreszcie«to, co zawiera pismo, książka»,dlatego pierw. wyraz miał tylko formylm.; ogsłow. – głuż. kniha, słc. kniha,ros. kníga, słoweń. knjiga, scs. k{nigy«książka». D rozwój: zmiana formy lm.księgi na lp. księga nastąpiła w XVI w.i wynikała z potrzeby odróżnieniajednego egzemplarza od wielu; odwyrazu księga utworzono dem. książka,która od XVI w. staje się formacjąneutralną, księga zaś zgrubieniem.D por. książę, ksieni.JGkto (7) [Słota, Park, LA, RP] D zn. «zaim.rzeczowny względno-nieokreślony –kto, który, ktokolwiek, którykolwiek»:Kto nie wie, przecz by to było,/ Ja mupowiem, ać mu miło [Słota, 190, 91].D formy tekstowe: ktoć (/ kto + -ć /psł. *k{to +*ti) M., kogo B. D etym.pie. *ku-o-s; psł. *k{-to / zaimkowyrdzeń pytajny *k{- + M. lp. r. n. zaim.wskazującego *-to (psł. *t{, *ta, *to),w funkcji part. wzmacniającej; ogsłow.– głuż. štó, słc. kto, ros. kto, słoweń.kdó, sch. ko – , scs. k{to. D rozwój: psł.*k{to ? stpol. kto; zanik jeru w pozycjisłabej; w psł. N. zaszła II palat.:*cěm} / *kěm} / *koim}; jakojedyny zaim., także w postaci zaprzeczonejnikt (/ psł. *ni-k{-to), zachowałodm. twardotematową w D., C.i B.; w N. i Msc. pojawiły się końc. -im(kim), -em (kiem) na wzór odm.miękkotematowych zaim. i przym.;od 1936 r. (reforma ortografii) formyujednolicone (N., Msc. kim); forma B.tego zaim., odnoszącego się zawsze doistot żywych, była od najwcześniejszejfazy rozwoju j. psł. wspólna z D.; tuzatem należy upatrywać genezy r. m.żyw. w j. słowiańskich.D por. ktokoli, ktole.JGktokoli (4) [Słota, RP] D zn. «zaim.rzeczowny względno-nieokreślony –ktokolwiek, ktoś»: Ktokoli czci żeńskątwarz,/ Matko Boża, ji tym odarz [Słota,190, 104]. D formy tekstowe: kogokoli B.,w kiem (jeść) koli Msc. D etym. psł.*k{tokoli / odmienny człon zaimkowy*k{-to + part. *-koli w funkcji uogólniającej;ogsłow. – czes. kdokoli, rus.-csł. k{to koli, słoweń. kdórkóli. D rozwój:psł. *k{tokoli ? stpol. ktokoli;˘