Wersja elektroniczna słownika (pdf)

żędać 270żędać, żądać (2) [ŻB, Ppuł] D zn.«prosić, upraszać, pożądać, pragnąć»:Żędaj ode mnie, a dam ci poganyw dziedzictwo twoje [Ppuł II, 53, 8].D gram. czas., psł. kon. III -jo- | -je-? stpol. kon. II -’ę, -’esz |IV-am, -asz(żądaję, żądasz); ndk. D formy tekstowe:żądał cz. przesz. złoż. lp. 3. os.D etym. pie. *guh hed h -; psł. *žędati;ogsłow. – czes. žádati, słc.žiadat’, ukr.žadáty, sch. žéd _ ati, scs. žędati, žęždo¸«mieć pragnienie, pragnąć» (por. lit.gedáuti «pożądać, życzyć sobie, pragnąć»,awest. dzaidyemi «proszę», grec.pothéō, pothē´ «tęsknię, odczuwambrak»). D rozwój: psł. *žędati ?stpol. ž´ędaći ? stpol., śrpol. žędać,žo¸dać.ZGżołty (2) [RP] D zn. «mający barwężółtą»: Chuda, blada, żołte lice,/ Łszczysię jako miednica [RP, 196, 29]. D gram.przym., odm. złoż. D formy tekstowe:żółte B. lm. r. n. D etym. od pie. *g h el-«różne barwy, zwłaszcza żółta, zielonai ich odcienie» (por. lit. geltas «żółty,blady») ? psł. *žl˚’t{(j}) (w psł. g przedl˚’ ? ž – I palatalizacja g); ogsłow. –głuż. i dłuż. žółty, ros. žóltyj, mac. žołt,scs. žl˚’t{. D rozwój: przedpol. *žēt{(j})(z rozwoju sonantu miękkiego l˚’ ? eł)? stpol. ž´ōłty (przegłos lechicki e ? o)? śrpol. žółty (sam. ō ? ó) ? npol.žułty (ort. żółty).HKżona (4) [RsK, LA, ŻMB] D zn. 1. «kobietazamężna»: A żenie jego dzianoAglijas [LA, 173, 25]. 2. «kobieta»: Zamętciężki dostał się mie, ubogiej żenie[ŻMB, 18, 9]. D gram. rzecz. psł. dekl. -a-? pol. dekl. ż. D formy tekstowe: żenie˘C. lp., żonę B. lp. D etym. pie. *g u ena«rodząca»; psł. *ž´ena; ogsłow. – dłuż.,głuż. žona «kobieta», czes., słc. žena«kobieta», «małżonka», ros. žená «małżonka»,przest. «niewiasta», ukr. žínka˘«kobieta», przest. «małżonka», bułg.žená «kobieta», «małżonka», słoweń.žéna «kobieta», «małżonka» (por.grec. gynē «kobieta», «małżonka», łac.genus «ród», stprus. genno «kobieta»,«małżonka», goc. ginô «małżonka»,stang. cwene «małżonka», cwēn «królowa»,ang. queen «królowa»). D rozwój:psł. *ž´ena ? stpol. ž´ona ? śrpol.žona; w j. pol. dokonała się specjalizacjazn., zachowane zostało zn. «małżonka»,zaginęło szersze zn. «kobieta»,poświadczone w pokrewnymprzym. żeński.IW-Gżyć (1) [Słota] D zn. «jeść, biesiadować,ucztować»: Czci żeńską twarz(...),/ Cso masz na stole lepszego przedsobą,/ Czci ją, iżby żyła z tobą [Słota, 190,79]. D gram. czas., psł. kon. I -o- | -e- ?stpol. kon. I -ę, -’esz (żywę, żywiesz) ?śrpol., npol. kon. II -’ę, -’esz (żyję, żyjesz);ndk. D etym. pie. *g u ei-; psł. *žiti,*živo¸; ogsłow. – czes. žít, žiji (stczes.žíti, živu), ukr. žyty, žyvú, ros. žit’, živú,scs. žiti, živo¸ (por. lit. gýti «goić się»,gyvúoti «żyć», stind. jī´vati «żyje»).D rozwój: psł. *žiti ? stpol. *ž´ići? stpol., śrpol. žyć, stpol. odmianażywę, żywiesz ? śrpol. żyję, żyjesz podwpływem biję, kryję, myję itp.D por. pożyć, pożywać.ZGżydowski (2) [Kśw] D zn. «odnoszącysię doŻydów»: I skido krola Ezechyjasza, krola żydowskiegoi do l jego [Kśw I, 10, 2].D gram. przym., odm. złoż. D etym.przym. utworzony za pomocą przyr.-}sk- od podstawy *židov-, a to odogsłow. zapożyczenia *žid{ z j. retoromańskich(por. stwł. giudio) / łac.iudaeus, / grec. Iudaios, hebr. j e hūdah);ogsłow. – czes. i słc. židovský,ukr. židivśkyj, sch. židovski.HK˘˘