Wersja elektroniczna słownika (pdf)

71D gram. przyim. rządzący D. D etym.płn.psł. i scs. kontynuant psł. przysłów.,wtórnie przyim. *kromě «nauboczu, na zewnątrz, w oddali», skostniałejformy Msc. lp. r. ż. rzecz.*kroma «kraj, krawędź» – czes. kromě,rzadziej krom, słc. arch. krom, krome,współ. krem, kreme, ros. króme, sch.daw. kromje, krom, scs. kromě. D rozwój:w XIV–XVII w. występuje obokkromia, wtórnie (od XV w.) krom –z częstym zanikiem samogłoski w wygłosie;wychodzi z użycia w XIX w.AKkrotki (1) [Park] D zn. «niedługi; tu:wymawiany w sposób krótkotrwały»:Aby pisał tak krotkie a,/ Aa sowito,gdzie się wzdłużaa [Park, 108, 5]. D gram.przym., odm. złoż. D etym. pie. *(s)kert-| *(s)kort-u- «ciąć, odcinać»; psł.*kort{k{(j}) «odcięty, skrócony ? mały,krótki» ? *krot{k{(j}) |*korot{-k{(j}) |*krat{k{(j}); ogsłow. – czes.krátký, słc. krátky, dłuż. krotki, ros.korótkij, ukr. korótkyj, błr. karótki,sch. krátak, słoweń. krátek, mac. kratok(por. lit. kartùs «gorzki», łac. curtus«skrócony, obcięty», hiszp. corto «krótki»,irl. cert «mały», stind. katú- «ostry,gryzący»). D rozwój: zach.słow. ˙ *krot{-k{j} ? stpol. *krōtky ? stpol. krōtk’i? śrpol. krótk’i; w j. stpol. także w zn.«zwięzły; niewielki, słaby», które zachowałosię w wyrażeniach: krótkirozum, krótka pamięć.D por. na krotce.ISkrowa (1) [RsP] D zn. «samica bydładomowego»: Ta krowa, czso Czestkowiukradziona, tej Jakusz użytk niema [RsP, 45, 51]. D gram. rzecz., psł. dekl.-a- ? pol. dekl. ż. D etym. pie. *ker-«róg, głowa; szczyt, wierzchołek»; psł.*korva (/ *korv{ «wół» + *-a) ?zach.słow. krova; ogsłow. – czes. kráva,ros. koróva, słoweń. krava, scs. krava.kryćD rozwój: w j. stpol. znana jest takżepostać karw «wół, szczególnie stary,leniwy» ze zmianą TorT ? TarT, dziśdial. (Kaszuby); wyraz poświadczonyw j. pol. już w XIII w. w zn. podst.«samica bydła domowego», później«samica łosia», a także «dawny podatek,tzw. krowne».JGkrwawy (4) [ŻMB, RP] D zn. 1. «cechującysię obecnością krwi, zakrwawiony»:Z oczu płynie krwawa rosa [RP, 196,32]. 2. «straszny, ciężki, okrutny, bolesny»:Ciężka moja chwila, krwawagodzin [ŻMB, 180, 11]. D gram. przym.,odm. złoż. D etym. pie. *krū- |*kreu-«mięso surowe, krwiste»; *kr{vav{(j})«zakrwawiony, związany z krwią» /*kry,*kr{ve (B. *kr{v}) «krwiste mięso? krew»; ogsłow. – czes. krvavý, słc.krvavý, głuż. krawy, ros. krovávyj, ukr.kryvávyj, słoweń. krváv, sch. kr – vāv (por.awest. xrū- «surowe mięso», grec. kréa«mięso», śrirl. crú, cráu | cró «krew»,lit. kra ujas ~ «krew», stprus. krawian«krew», stind. kravíḣ «surowe mięso»).D rozwój: w j. stpol. także w zn. «czerwony»oraz w wyrażeniu krwawa wina«kara za zabójstwo płacona rodzinie».D por. krew, rozkrwawić.ISkryć (1) [Kgn] D zn. «chronić, chować,zabezpieczać»: Wąż tę tomądrość ma,iże gdyż ji chcą zabić, tedyć więc onswą głowę kryje [Kgn VI, 40, 7]. D gram.czas., psł. kon. III -jo- | -je- ? pol.kon. II -’ę, -’esz; ndk. D etym. psł.*kryti «kłaść jedno na drugie, przykrywać»;z apofonią samogłoski rdzennejpsł. *krov{ «przykrycie, dach»(por. pokrowiec); ogsłow. – czes. krýt,ros. kryt’, słoweń. kríti, scs. kryti (por.lit. kráuti «nakładać, układać», łot.kŗa ut ~ «układać, ładować», grec. krýptō«ukrywam, zasłaniam, taję»). D rozwój:psł. *kryti ? stpol. *kryći ? stpol.,˘