Wersja elektroniczna słownika (pdf)

nauczyć 102miotowe «doktryna, nauka; przedmiotuczenia».D por. nauczać się, nauczyć, nauka.KDKnauczyć się (2) [Pfl, Ppuł] D zn. «przyswoićsobie pewien zasób wiedzy,wiadomości»: A już krolowie rozumiejcie,nauczcie sie, czso sądzicieziemię [Pfl II, 17, 10]. D gram. czas., psł.kon. III -jo- | -je- ? pol. kon. III -’ę,-’isz; dk. D etym. od psł. *učiti «powodować,że ktoś nabiera przyzwyczajeń,umiejętności; przyuczać do czegoś»(czas. kauz. wobec *vykno¸ti «przyzwyczajaćsię, wdrażać się do czegoś,uczyć się czegoś»); ogsłow. – czes.naučit se, ukr. navčýtysja, sch. nàučitise, scs. naučiti sę (por. stprus. jaukint«przywykać», goc. biūhts «przywykły»).D rozwój: psł. *naučiti sę ? stpol.*nauč´ići śę ? stpol., śrpol. naučyć śę.D por. nauczać, nauczanie, nauka.WDnauka (1) [Kśw] D zn. «nauczanie,pouczanie»: Ty jeść swoją nauką otwodziła[Kśw II, 11, 32]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -a- ? pol. dekl. ż. D etym. psł.*nauka, związek z psł. czas. *na + uč+ iti, gdzie rdzeń *-uk- |*-uč- / pie.*ouk-; ogsłow. – słc. nauka, ros. naúka,słoweń. nauka. D rozwój: zakres znaczeniowywyrazu bardzo szeroki; obejmujezarówno zn. czynnościowe «nauczanie,kształcenie się, kształceniekogoś», jak i zn. podmiotowe: «to, cojest obiektem, rezultatem, środkiemnauczania», «ogół wiedzy», «doktryna»;te zn. kształtowały się pod wpływemłac. scientia, doctrina, disciplina,studium, informatio, instructio.D por. nauczać, nauczyć się, nauczenie.KDKnawiedzić (1) [Słota] D zn. «tu: obsłużyć,usłużyć, podejść, zainteresowaćsię kimś»: Każdy ji sługa nawiedzi;/Wszytko jego dobre sprawia,/˘Lepsze misy przedeń stawia [Słota, 189,36]. D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i-? pol. kon. III -’ę, -’isz; dk. D etym.morfem rdzenny *-věd-; psł. *navěditi;spokrewniony z widzieć, wiedzieć.D rozwój: w rozwoju historycznymzmiany znaczeniowe «zajrzeć do kogoś»? «wystawić kogoś na próbę»,«doświadczyć», «skarać» oraz «dotknąćopętaniem, opętać» (por. jestnawiedzony).D por. wiedzieć, widzieć.APnawięce (1) [Kgn] D zn. «najbardziej»:Aleć nawięce święty Bartłomiej jeston to był czynił, iżeć on swe głowy(...) jest był szonował [Kgn VI, 40, 9].D gram. przysłów., st. najwyższy odwięce. D etym. połączenie przedrostkana- występującego w zabytkach wlkp.z formą st. wyższego przysłów. więce.D rozwój: od XVII w. pod wpływemmłp. i maz. naj- zwycięża forma z -j-.D por. I, II więc, więcej, więcszy.BTnawrocić (1) [Kgn] D zn. «nakłonić doprzyjęcia jakiejś religii», tu we fraz.nawrocić kogo na wiarę «nakłonić doprzyjęcia wiary»: Na wiarę krześcijańskąjest ji on był nawrocił [Kgn VI, 40, 20].D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i- ?pol. kon. III -ę, -’isz; dk. D etym.morfem rdzenny psł. *vort- ? *vrot-;ogsłow. – czes. navrátit, ros. navorotít’,sch. navrátiti. D rozwój: zach.słow. *navrotiti? stpol. *navrōćići ? stpol.navrōcić ? śrpol. navrócić ? npol.nawrućić.D por. wrocić.APnazwać (4) [BZ] D zn. «nadać czemunazwę»: I nazwał Bog stworzenieniebem [BZ, 71, 10]. D gram. czas., psł.kon. I -o- | -e- ? pol. kon. II -ę, -’esz(paradygmat odmiany wielokrotnie sięzmieniał, por. śrpol. nazowiesz ||