Wersja elektroniczna słownika (pdf)

ozstając 174cz. ter. czynny, odm. prosta. D etym.wyraz o genezie psł. (/ *stajati). D rozwój:forma im. (dawny B. lp. r. m.) ulegawj.śrpol. adwerbizacji ? im. przysłów.współ.; w wyniku kontrakcji rozstajać(por. rzecz. odczas. rozstaje) ? rozstać.D por. stajać.WDrozstając się zob. rozstajać się.WDroztargać (1) [Ppuł] D zn. «siłą rozerwaćna części; zniszczyć»: Roztargajmyprzekowy jich i zrzućmy z nas jarzmojich [Ppuł II, 53, 3]. D gram. czas., psł.kon. III -jo | -je- ? pol. kon. IV -am,-asz; dk. D etym. psł. gati (/*orztr˚ gati «szarpać, rwać», iter. do tr*tr˚ ġno¸ti)? gati | gati; ogsłow. –*roztr˚*raztr˚czes. roztrhat, ros. książk. rastorgát’,sch. ràstrgnuti. D rozwój: płn.słow.gati ? stpol. *roztargaći ?*roztr˚stpol., śrpol. roztargać.D por. roztargować.WDroztargować (1) [Pfl] D zn. «siłą rozrywaćna części; niszczyć»: Roztargujmyjch przekowy, i zrzućmy s nasjarzmo jich [Pfl, 17, 3]. D gram. czas.,psł. kon. II -’ę, -’esz; ndk. D etym. iter.do roztargać; utworzony formantem-ować o zn. częstotliwym. D rozwój:wyraz wyszedł z użycia, też dawne roztargiwaći roztargować.D por. roztargać.WDrozum (1) [LA] D zn. «inteligencja,umysł, myślenie, wnioskowanie»: Przydajrozumu k mej rzeczy,/ Me siercebostwem obleczy [LA, 173, 3]. D gram.rzecz., psł. dekl. -o- ? pol. dekl. m.D etym. płn.psł. *rozum{ / *roz-(/ psł. *orz-) + *-um{ «rozum,rozsądek»; ogsłow. – czes. rozum, ros.rázum, bułg. um, ale zdrav razum«zdrowy rozum», scs. razum{. D rozwój:wyraz zatracił, właściwą w XVI w.,treść szczegółową «fortel, podstęp»,w XIX w. to zn. określane jako przest.D por. rozumieć.JGrozumieć (3) [Pfl, RP, Ppuł] D zn.«pojmować, uświadamiać sobie sensczegoś»: A już krolowie rozumiejcie,nauczcie sie, ktorzyż sądzicie ziemię[Ppuł II, 53, 10]. Za po polsku nie rozumiesz[RP, 197, 82]. D gram. czas., psł.kon. III -jo- | -je- ? pol. kon. IV-em, -esz; ndk. D etym. psł. *orzuměti(/ *uměti) ? *rozuměti |*razuměti;ogsłow. – czes. rozumět, strus. rozuměti,ukr. rozumíty, sch. razùmeti, scs.razuměti. D rozwój: płn.słow. *rozuměti? *rozuḿeći ? stpol., śrpol. rozu-ḿeć; we współ. polszczyźnie występujegłównie z dopełnieniem bliższym (lubze zd. dopełnieniowym), czyli rozumiećkogo, co; bez dopełnienia oznaczapotwierdzenie zrozumienia poprzedniejwypowiedzi.D por. rozum.WDrozżec się (2) [Pfl, Ppuł] D zn. «zapłonąć,zapałać (gniewem)»: Gdy sierozże wrychle gniew jego, błogosławieniwszystcy, ktorzy w niem pwają[Ppuł II, 53, 13]. D gram. czas., psł. kon. I-o- | -e- ? pol. kon. I -ę, -’esz; dk.D formy tekstowe: rozżgą cz. przysz. lm.3. os. D etym. od psł. *žegti, *ž}go¸ |*žego¸ «palić» (/ psł. *geg- / pie.*d h eg uh -); ogsłow. – stczes. žéci, ros.žeč’, sch. žèći, rzadziej žga – ti, scs. žešti(por. lit. dègti «palić się, płonąć; zapalić;wypalać», stind. dáhati «pali»),por. też czes. daw. rozžíci, ros. razžéč’,sch. ražèći. D rozwój: psł. *orzžegti ?płn.słow. *rozžegti ? stpol., śrpol.rozżec; wyraz wyszedł z użycia w okresienpol.; pie. oboczność apofonicznaē : ĕ : o zachowała się w morfemachrdzennych wyrazów: żgać, podżegać,Żegań, zgaga, pożoga, ożóg (w dwuostatnich wyrazach psł. *e ? pol. ’o˘