Wersja elektroniczna słownika (pdf)

zasię 256zapriet’, ukr. zapértysia, ros. zapieriet,bułg. zaprá; słoweń. zapréti, scs. oprětisę «oprzeć się» (por. lit. spìrti «podpierać»,stind. sphuráti «odpycha, rzucasię»). D rozwój: zn. podstawowe zaprzeć(bez się) «podeprzeć, zamknąć»zanika w polszczyźnie, dziś kwalifikowanejako przest. i gw.; żywe jest nadalzn. wtórne «nie przyznać się, zaprzeczyć,wyprzeć się».D por. podeprzeć.ZGzasię (3) [ŻB, Satyra] D zn. «z powrotem,na powrót, znowu»: A zatymuźrzeli wilka, a on wieprza zasię niesie[ŻB II, 31, 18]. Rozgniewaw sie sędziaprzykazał ji kijmi bić, a zbiwszy, zasięw ciemnicę wsadzić [ŻB II, 32, 27]. Szedwdo chrosta, za krzem leży,/ Nierychłozasię wybieży [Satyra, 191, 22]. D gram.przysłów. D etym. psł. *za sę «za siebie»,połączenie przyimka za i B. lp.zaimka się; płn.słow. i czes. zase, zas«znów, ponownie», ukr. zas’ «nie można»,ros. zas’ «zamilcz, precz», możliwerównież pochodzenie w j. pol. z połączeniaprzyimka za i zaimka si / *s}.D rozwój: we współ. j. pol. kontynuantemjest zaś jako spójnik i part.D por. za, (się).BTzastęp (1) [Kśw] D zn. «wojsko, oddziałzbrojny»: Jenże anjeł (...) stąpiw,prawi, anjeł Boży w zastępy pogańskiego we sborzeasyrskiem, to je pogańskiem sto tysięcy(...) [Kśw I, 10, 8]. D gram. rzecz., psł.dekl. -o- ? pol. dekl. m. D etym.psł. *za-sto¸p{ «wejście, wstąpienie»,«ci, którzy wchodzą do czegoś»; derywatod czas. psł. *za-sto¸piti «wejść,wstąpić»; ogsłow. – czes. zástup «tłum,grupa», głuż. zastup «wstęp, wejście»,«przystąpienie do pracy», strus. zastup{«obrona», scs. zasto¸p{ «obrona,ochrona, pomoc». D rozwój: stpol.zastą˘p ? śrpol. zastęp; w j. stpol. wyrazmiał ponadto zn. «gromada, tłum»,także «wał ochronny».D por. stępić.IW-Gzatym (1) [ŻB] D zn. «potem, później,następnie»: A zatym uźrzeli wilka, a onwieprza zasię niesie [ŻB II, 31, 18]. D gram.spójnik nawiązujący nowe zdanie dopoprzedniego kontekstu, określającynastępstwo czasowe danych czynności.D etym. wyraz powstały w j. pol., zrostwyrażenia składającego się z ogsłow.:przyim. za (/ psł. *za) i N. lp. r. n.zaimka wskazującego to (/ psł. *to),z końcówką przyjętą z odm. miękkotematowej-im, po spłg. twardej w postaci-ym. D rozwój: współcześnie wyrazzatem (w tej postaci fonet. ostateczniedopiero od XIX w.) «więc, toteż,jednak»; dziś zn. z powyższego konteksturealizuje przysłówek potem,z inną prepozycją, obecny w tym zn.również w j. stpol.AKzawierne (2) [Kśw] D zn. «zaprawdę,naprawdę, rzeczywiście, istotnie»: Czsonam przez togo niemocnego na łożkuleżącego znamiona? Zawierne niczsjinego kromie człowieka grzesznego[Kśw II, 11, 27]. Zawierne niczs by nam niemieszkać, aleb (...) zbawiciela i jegoprzyszcia pożędać [Kśw IV, 12, 3]. D gram.przysłów. D etym. pochodzi od psł.rzecz. *věra, psł. czas. *věriti, psł.przym. *věr}n{ ? *za + *věr}n{ +*e, w tej formie i funkcji tylko w j. pol.D rozwój: w stpol. w tym samym zn.part. i przysłów. w funkcji wzmocnieniapewności sądu: zaiste, snadno,snadź, zaprawdę; zawierne wychodziz użycia już w j. stpol. zastąpionyw tłum. Biblii przez zaprawdę.BTzawiesić (1) [Kgn] D zn. «umocować,przytwierdzić coś (albo kogoś), tak aby