Wersja elektroniczna słownika (pdf)

podobieństwo 138podobieństwo (3) [BZ] D zn. 1. «gatunek,stosowny kształt»: Opięć rzekłBog: Wywiedź ziemia stworzenie żywew swem porodzie dobytek, robakiiźwierz ziemski jich podle podobieństwa[BZ, 71, 38]. Uczynił Bog źwierzętaziemska, każde podług podobieństwajich [BZ, 72, 39]. 2. «podobizna, wzór»:I stworzył Bog człowieka ku obliczui ku podobieństwu swemu [BZ, 72, 44].D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. n. D etym. psł. *podob}n}stvo /psł. przym. *podob}n{ (/ wyrażenie*po dobe / psł. *doba / pie. *d h ob h -«stosowność, należytość»). D rozwój:wyraz wieloznaczny; w pierwszym wyróżnionymzn. bibl. wyraz ten w nowszychprzekładach został zastąpionyprzez gatunek; w drugim zn. stał siępodstawą fraz. na obraz i podobieństwoczyjeś; zaginęły zn.: «prawdopodobieństwo,możliwość», «porównanie, przypowieść,alegoria».D por. dobry.KDKpodźwiganie (1) [RsK] D zn. «pobieranie,ściąganie pieniędzy»: Eż po podźwiganiupieniędzy uczynił Mathiasszkody C grzywien w rolach, w gajochiwłąkach i w dziedzinie Prędocie [RsK,48, 6-7]. D gram. rzecz., psł. dekl. -jo- ?pol. dekl. n. D etym. psł. *pod{vigan}je/ psł. czas. *pod{vigati | pod{viZati.D rozwój: wyraz wyszedł z użycia.KDKpogan (93) [Kśw, Pfl, Ppuł] D zn.«w odróżnieniu od Żydów i chrześcijan– innowierca; także: obcy, cudzoziemiec»:Tako lud Boży jeławiciężstwo odzirżeli, a pogany śmirćpodjęli [Kśw I, 10, 10]. Żądaj ode mnie,a dam ci pogany w dziedzictwo twojei w trzymanie tobie kraje ziemskie[Ppuł II, 53, 8]. D gram. rzecz., pol. dekl. m.D etym. zapożyczenie łac. lud. przym.pāgānus «wiejski; wyznający niewłaściwąreligię, barbarzyński» w postacirzecz.; ogsłow. – czes., słc., głuż. pohan«poganin», strus. pogan{ «poganin»,sch. pògan «nieczysty», scs. pogan{.D rozwój: formy lm. tożsame w wieluprzypadkach z formami rzecz. zakończonychna -anin zdecydowały o zmianiepostaci M. lp. i rozszerzeniu jejo syngulatywny przyrostek -in: stpol.pogan ? poganin; zachowało się zn.rel., zanikło zn. «obcy, cudzoziemiec».D por. pogaństwo.KDKpogański (5) [Kśw] D zn. «dotyczącypoganina; właściwy, przynależny poganinowi»:Iżby je Bog zbawił otcy krola pogańskiego [Kśw II, 10, 9].D gram. przym., odm. złoż. D etym.derywat od rzecz. poganin, który zostałzapożyczony ze stczes. pohan / łac.lud. *pagānus «poganin / mieszkaniecwsi»; wyraz obecny w j. słow. –czes. pohanský, ukr. pogáns’kyj (prawdopodobniepożyczka z pol.), sch.pogánskī. D rozwój: w dobie stpol.wyraz przyjmował formy pogański |pagański.D por. pogan.ISpogaństwo (2) [Pfl, Ppuł] D zn. «poganie,ludy pogańskie»: Przecz skrżytałopogaństwo, a ludzie myślili sąprozność? [Pfl II, 17, 1]. Przecz skrzytalipogaństwo i myślili prozności? [Ppuł II,53, 1]. D gram. rzecz., pol. dekl. n.D formy tekstowe: pogaństwo skrżytało– konstrukcja ad formam, pogaństwoskrzytali – konstrukcja ad sensum.D etym. rzecz. utworzony formantem-stwo od stpol. podstawy pogan; por.czes. pohanství. D rozwój: oprócz zn.konkretnego «ludzie», ukształtowałysię także zn. abstrakcyjne «wiara w wielubogów», «brak wiary, życie bezwiary».D por. pogan, pogański.KDK