Wersja elektroniczna słownika (pdf)

stan 194[Kgn II, 37]. 2. «być stawianym»: Staje nanim piwo i woda [Słota, 188, 9]. D gram.czas., psł. kon. IV -jo- | -je- ? stpol.kon. II -’ę, -’esz; ndk.D etym. psł. *stajati(iter. do *stojati).D por. przestajać, przystajać, rozstajać,stać.WDstan (1) [KŚ] D zn. «miejsce postoju»:Aby rycerz każdy alibo prosty panoszapod pewną podniesioną chorągwią najej stanie stał [KŚ, 124, 12]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -o- ? pol. dekl. m. D etym.psł. *stan{ «namiot» / *stati +*-n{;ogsłow. – głuż. stan «stragan, namiot»,czes. stan «namiot», ros. stan «obóz»,bułg. stan(ǎt) «stan, obóz». D rozwój:psł. *stan{ ? stpol. stān ? śrpol. stán;w j. stpol. miał wiele zn., z którychzanikły przede wszystkim konkretne,np. «namiot», «szałas myśliwski», «budynekdo przechowywania różnychprzedmiotów, spichlerz», rozwinęłysię natomiast zn. przen., por. standucha.D por. stać, stanowić się.JGstanowić się (1) [KŚ] D zn. «stawaćobozem, obrać stanowisko»: Niektorzyz naszych ślachcicow, gdy nagrodziech przeciw nieprzyjacielom bywająpołożeni (...) ni pod czyją chorągwiąz naszej wojski stanowić się obykli[KŚ, 124, 6]. D gram. czas., psł. kon. IV-jo- | -i- ? pol. kon. III -’ę, -’isz; ndk.D etym. czas. zwr. od stanowić (/ psł.*stanoviti / rzecz. *stan{ (pierwotnietemat na -ŭ-) «miejsce postoju; stanie;to, co stoi»), por. ros. stanovít’sja«stawać (się)», czes. stanovat «mieszkaćw namiocie, obozować», sch.stanòvati «mieszkać, kwaterować».D rozwój: psł. *stanoviti ? stpol. *stanov´ići? stpol., śrpol. stanov´ić; wyrazw j. stpol. poświadczony w zn. «mocnoosadzać», «powstrzymywać, powściągać»,«krzepić, umacniać», «budować»,«wprowadzać do stajni»; formaz się wyszła z użycia w okresie npol.(w zn. «stanąć, kwaterować» zachowanaw gwarach); od tego stanowisko.D por. stan.WDstarszy (1) [Słota] w użyciu rzecz.«wyższy stanowiskiem od innych, godniejszy,znaczniejszy, dostojniejszy,przełożony, zwierzchnik»: Tu się więcstarszy poznają;/ Przy tem się k stołusadzają [Słota, 189, 59]. D gram. przym.,odm. złoż. D etym. genetycznie st. wyższyod przym. stary, utworzony za pomocąprzyr. -szy. D rozwój: starszymoże funkcjonować we współczesnejpolszczyźnie zarówno jako przym., jaki rzecz.D por. stary, starzejszy.HKstary [Kgn, RP, ŻMB] D zn. 1. «istniejącyw przeszłości, poprzedni, dawny»: Atako więc on tamo z siebie starą skoręsemie [Kgn VI, 40, 13]. 2. «taki, coprzeżył dużo lat, niemłody»: Pożałujmię stary, młody/ Boć mi przyszłykrwawe gody [ŻMB, 180, 5]. D gram.przym., odm. złoż. D formy tekstowe:stary M. lp. r. m., starą B. lp. r. ż., stareB. lm. r. n. D etym. pie. *sta-ro- (z rdzeniem*sta- «stać») prawdopodobnie«stały, silny, mocny ? będący w pełnisił, krzepki ? niemłody, stary» ? psł.*star{(j}); ogsłow. – dłuż., głuż. stary,czes., słc. starý, ros. stáryj, bułg. star,scs. star{.D por. starszy, starzejszy.HKstarzejszy (1) [ŻB] w użyciu rzecz.«wyższy stanowiskiem od innych, godniejszy,znaczniejszy, dostojniejszy,przełożony, zwierzchnik»: Teda uźrzewszyto ci iści łowcy, jeli od nichi powiedziei swemu starzejszemu,jenże przyczyniw więcej panostwa i posłałje ku świętemu Błażeju [ŻB I,31,2].