Wersja elektroniczna słownika (pdf)

19D etym. od czas. ciec; psł. *tekti, teko¸(/ pie. *tek- | tok-); ogsłow. – czes.téci, ros.teč’, sch.tèći, scs.tešti (por. lit.tekė´ti «ciec, biec», t ~ ekinti «toczyć»).D rozwój: zach.słow.*teci ? stpol. *ćec’i? stpol., śrpol. ćec; w cz. ter. przejąłformy odmiany czas. cieknąć, stąd cieknie,ciekną, rzadziej ciecze, cieką (aletylko ciekła); w j. śrpol. im. ciekący ulegaadiektywizacji ? im. przym. czynny.WDciekący zob. ciec.WDcielę (1) [Park] D zn. «mały, młodypotomek krowy»: Zwykłem pismemcało tak da./ Ale cielęciu i ciału/ Podć przypiszy tak jemu [Park, 77, 18].D gram. rzecz., psł. dekl. -t- ? pol.dekl. n. D etym. pie. *tel3 dosł. «to, cojest noszone, płód»; psł. *telę, *telęte«cielę, cielęcia»; ogsłow. – czes. tele,telete «cielę», ukr. teljá, teljáty «cielę»,bułg. telé «cielę», telénce «cielątko»,scs. telę, telęte «cielę» (por. łot. teļš«cielę», tȩlȩ¯ns «cielątko», lit. dial.t ~ elias | t ~ elis «cielę», łac. tollo, tollere«podnieść, podnosić»). D rozwój: stpol.*t’elę ? stpol. ćelą˘ ? śrpol. ćelę; zn.przen. pot. «człowiek nierozgarnięty,gapiowaty» udokumentowane w tekstachśrpol.; liczne fraz. i przysł. z tymwyrazem.IW-Gciemnica (5) [Kśw, ŻB] D zn. «mroczny,pozbawiony światła loch, więzienie»:Jeść jako kłodnik w ciemnicy skowany[Kśw. II, 12, 36]. D gram. rzecz. psł. dekl.-ja- ? pol. dekl. ż. D formy tekstowe:ciemnice D. lp., ciemnicę B. lp. D etym.pie. *tem(3 ) «ciemny»; psł. *t}m-;wcz.psł. *t}m}nika (*t}m-}n-ika) ?pźn.psł. *t}m}nica; ogsłow. – czes. temnice«więzienie», ros. temníca, przest.«loch», bułg. tǎmníca «ciemno, ciemność»,scs. t}m}nica «ciemność» (por.stind. támas «ciemność», łac. tenebraeciężki«ciemność», stwniem. demar «mrok»,niem. Dämmerung «mrok», łot. tima«ciemność», lit. témti «ciemnieć»).D rozwój: stpol. *t’em’n’ic’a ? stpol.ćemńic’a ? śrpol. ćemńica; w j. stpoli śrpol. wyraz wieloznaczny: oprócz«loch, więzienie», miał zn. «sień», używanyteż jako synonim rzecz. ciemnośći ciemnota «ciemność» oraz przen.«otchłań», rel. «piekło», «czyściec».D por. ćma.IW-Gciesielski (1) [RsP] D zn. «dotyczącycieśli, cieśli właściwy, należący do cieśli»:Jako Jaszek nie przekopał swymi syny ciesielskie groble [RsP, 45,52]. D gram. przym., odm. złoż. D etym.derywat od psł. rzecz. *tes}lja «ten, ktozajmuje się obróbką drewna», utworzonyza pomocą przyr. -ski (/-}sk{j}); por. ukr. tesljárs’kij. D rozwój:stpol. *ćeśel’sky ? stpol. ćeśel’sky ?śrpol. ćeśelsk’i.ISciężki (2) [ŻMB] D zn. «wielki, przykry»:Ciężka moja chwila, krwawa godzin[ŻMB, 180, 11]. D gram. przym.,odm. prosta | złoż. D formy tekstowe:ciężki M. lp. r. m., odm. złoż. D etym.pie. *teng h - |*tong h - «ciągnąć, rozciągać»;psł. *tęž}k{(j}) / *tęg{ |*tęž}«taki, który ciąży, obciąża»; ogsłow. –czes. težký «ciężki; trudny», słc. tažký,ros. tjážkij «ciężki, uciążliwy; trudny»,bułg. težyk, sch. tèžak, scs. tęž}k{ (por.lit. tingùs «powolny, gnuśny», stislandz.pungr «ciężki»). D rozwój: psł.*tęž}k{j} ? stpol. *湢ž´ky ? stpol.,śrpol. ćęžk’i; w j. stpol. wyraz funkcjonowałw kilku zn.: «ciężki», «poważny»,«smutny», «dokuczliwy», «brzemienna(kobieta)»; w j. śrpol. większośćzn. przen. zanikła, powstałynowe, np. ciężki stan «stan poważny,krytyczny (o zdrowiu)».D por. ciąża, ciężko.IS