Wersja elektroniczna słownika (pdf)

51dekl. -a- ? pol. dekl. ż. D formytekstowe: grzywny B. lm. D etym. psł.*griv}na «naszyjnik, jednostka pieniężna»/ *griva «szyja, kark» + *-}na;ogsłow. – czes. hřivna «talent, wrodzonezdolności», stczes. «jednostkawagi złota, srebra, monet», ukr. hrývna,hrývnja «jednostka monetarna»,sch. gr^ıvna «bransoleta; pierścień opasującykosę kosiskiem», csł. griv}na«naszyjnik». D rozwój: psł. *griv}na ?stpol. gř´ivna ? śrpol. gřyvna; wyrazulegał przesunięciom zn. «ozdobagrzywy, karku, naszyjnik» ? «nazwajednostki wagi srebra»; równowartośćgrzywny kruszcu i określonej liczbysrebrnych monet sprawiła, że grzywnastała się nazwą jednostki monetarnej;natomiast przesunięcie zn. do treściwspółczesnej «kara pieniężna» miałocharakter kontekstowy, por. sąd mniegrzywnami obłożył – nastąpiła tu interferencjazn. «suma pieniężna» i «kara».JGgwałt (1) [Tęcz] D zn. «przestępstwodokonane przemocą, niezgodny z prawemczyn przemocy»: A skarżąc naziemiany, by jim gwałty działali [Tęcz,194, 13]. D gram. rzecz., pol. dekl. m.D etym. zap.śrwniem. gewalt «przemoc,moc, władza; mnóstwo»; por. czes.kvalt «pośpiech», stczes. też «gwałt»,ros. gvalt «krzyk, hałas», ukr. hvalt.JGgwiazda (1) [BZ] D zn. «punkt świetlnywidoczny na ciemnym niebie»: A k temugwiazdy, jeż to są w stworzeniuniebieskiem, aby świeciły nad ziemią[BZ, 71, 26]. D gram. rzecz., psł. dekl. -a-? pol. dekl. ż. D etym. psł. *gvězda;ogsłow. – czes. hvězda, ros. zvezdá, sch.zvijèzda, scs. dzvězda, zvězda. D rozwój:psł. *gvězda ? stpol., śrpol. gv´azda;psł. grupa *gv- w j. zach.słow. zachowałasię bez zmian, gdy w j. płd.słow.i wsch.słow. dała zv.JGIIi(179) [Kśw, Pfl, RsP, RsK, Kgn, Słota,Park, KŚ, ŻB, BZ, LA, ŻMB, RP, Ppuł]D zn. «spójnik łączący człony lub zdaniawspółrzędne»: 1. «łączne – oraz»:Pośpiej się, miluczka m, i pojdzi[Kśw II, 11, 3]. Ale w zakonie Bożem wolajego, i w zakonie jego będzie myślić wednie i w nocy [Pfl I, 17, 2]. 2. «przeciwstawne– ale, lecz»: Jako to światczymy,jako Jura nie chciał pomocPiotrkowi z Pawłem prawa i zaprzałsię go[RsP, 44, 16]. 3. «wynikowe – więc,zatem»: Pożędaj ote mnie, i dam cipogany w dziedzicstwo twoje [Pfl II, 17, 8].D etym. prawdopodobnie pie. *ei –Msc. lp. od rdzenia zaim. *e | *o;psł. *i spójnik łączny; ogsłow. – niezachowanytylko w łuż. (por. goc. ei«żeby, oby», grec. eì «jeżeli, oby, czy»).D rozwój: już w j. stpol. poza podstawowymzastosowaniem jako spójnikłączny z rzadka również w funkcjispójnika przeciwstawnego i wynikowego,a także partykuły.AKII i (6) [Kśw, Tęcz, Ppuł] D zn. «part.wzmacniająca – także, nawet»: Toći jeść to, iże anjeli amna oświecenie naszego sąmnienia [KśwI,10, 26]. A list jego nie spadnie i wszystko,cokoli uczyni, zdarzy sie [Ppuł I,52, 4]. Do wrocławianow posłali, do takichjako i sami [Tęcz, 194, 12]. D rozwój:zmiana funkcji spójnika spowodowanaczęstością użycia, a znaczenie partykuły«również» bliskie spójnikowi łącznemu.D por. Ii.AKić, jić (21) [Kśw, Pfl, RsP, Kgn, Słota, ŻB,ŻMB, Satyra, Ppuł] D zn. «poruszać się,zmieniać miejsce położenia, zmierzać˘ić