Wersja elektroniczna słownika (pdf)

orać 120opravovat «naprawiać, poprawiać», słc.opravovat’, ukr.opravliáty, ros.právit’,opravliat’, sch. òpravljati, scs. praviti,pravljo¸ «prostować, kierować, naprowadzać».D rozwój: psł. *opravjati ?stpol. oprav´aći ? stpol., śrpol. oprav´ać,w npol. specjalizacja znaczeniowa«oprawiać książkę (w okładkę)», «obsadzać,ujmować w ramy, dawać oprawę(trzonek, rękojeść)» i arch. «oporządzać,remontować, zaopatrywaćw co».D por. prawić, prawy.ZGorać (2) [Satyra] D zn. «spulchniaćziemię pod zasiew przez cięcie i odwracanieskib ziemi (pługiem, sochąitp.)»: Gdy pan przydzie, dobrze orze-/ Gdy odydzie, jako gorze [Satyra, 191,15]. D gram. czas., psł. kon. III -jo- |-je- ? pol. kon. II -’ę, -’esz; ndk.D etym. pie. *ar(3)- «rozdzielać»; psł.*orti ? *orati; ogsłow. – dłuż. woraś,czes. orat, ukr. oráty, ros. reg. orát’,sch. òrati, mac. ora, scs. orati, orjo¸(por. lit. árti, łot. a^rt, łac. arō, arāre).D rozwój: psł. *orati ? stpol. *oraći ?stpol., śrpol. orać.ZGosieł (10) [Kśw, Kgn] D zn. «osioł»: Podjimżeć domem skot i osłowie sąć onibyli pod nm stajali [Kgn II, 37, 94].D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. m. D formy tekstowe: osłowi C. lp.D etym. psł. *os}l{ – zap. goc. asilus /łac. asellus (zdr. od asinus) / grec.ónos / hebr. athōn; ogsłow. – czes.osel, słc. osel, ros. osjól, ukr.osil, scs.os}l{ (por. lit. asilas, prus. asilis,szwedz. asna, niem. Esel, ang. ass, fr.âne(asne). D rozwój: w j. stpol. rejestrowaneod XIV w., najpierw w regularnejfonetycznie postaci ośeł; zmianaośeł ? ośoł, jako wyrównanieanalogiczne do form z przegłosem, zaszładopiero na przełomie doby śrpol.i npol.; pierwotnie tylko nazwa zoologiczna,później także określenie nieskomplikowanychurządzeń, np. «rodzajmachiny wojennej», «podstawapod działo».KDKosięgnąć (1) [BZ] D zn. «posiąść,opanować, wziąć w posiadanie»: Rośćciea płodźcie sie, a napełnicie ziemię,a osięgnicie ją sobie [BZ, 72, 47]. D gram.czas., psł. kon. II -no- | -ne- ? stpol.kon. I -ę, -’esz; dk. D etym. pie. *seg- |*seng-; psł. *sęgti, *sęgno¸ti; ogsłow. –czes. dosíci, dosáhnu «osiągnąć», dosáhnout«dosięgnąć», słc. dosiahnut’«osiągnąć», ukr. osiahnúty, scs. prisęšti,prisęgo¸ «dotknąć, pochwycić»; w in.j. słow. z rdzeniem *stig-; ros. dostígnut’,sch. pòstići, pòstignuti, mac.dostigne(por lit. sègti, segù «przymocowywać,zapinać», łot. segt, sedzu «przykrywać»,stind. sájati «zawiesza»).D por. sięgać.ZGosme (1) [Kśw] D zn. «po ósme, ósmyraz»: A osme są naoświecenie naszego sąmnienia [Kśw I, 10,16]. D gram. przysłów. D etym. skostniałaforma B. lp. r. n. licz. porz. osmy.D rozwój: w j. stpol. formy typu: czwarte,dziewiąte, piąte, osme występująobok wyr. przyim. po czwarte, po dziewiąte...,sygnalizując kolejny spośródnumerowanych punktów wypowiedzi;wychodzą zużycia w ciągu XVI w.AKosobnie (2) [ŻB, BZ] D zn. 1. «szczególnie,zwłaszcza»: Teda tę całą drogękazania nie przestajał, a cuda wielikaczynił. Osobnie jedna niewiasta synaswego k niemu przyniosła, jemuż synowikość rybia w gardle uwięzła [ŻB I, 31,10]. 2. «oddzielnie, odrębnie»: I stworzyłBog wieloryby i wszelką duszężywną i ruchającą (...) każde osobniew swem rodzaju [BZ, 71, 32]. D gram.