Wersja elektroniczna słownika (pdf)

prosta. D etym. pie. *peik’- | *pik’-«pstrzyć, malować»; psł. *pisati «rysować,kreślić znaki, malować»; ogsłow.– czes. psát, słc.pisat’, ros. pisát’, ukr.pysáty, sch. pisati, scs. pisati (por. lit.pi ~ ešti «malować kredkami lub węglem»,stprus. peisāi «piszą», łac. pictura«obraz», pingere «malować», grec.poikílos «pstry, barwny», stind. pi˛kte«maluje», ind. pimśati «zdobi», ang.picture «obraz»). D rozwój: psł. *pisati? stpol. *pisaći ? stpol., śrpol. pisać;pierwotne zn. «barwić, malować»,później «znaczyć barwami», od XIV w.«stawiać litery, cyfry»; dawne zn.zostało zachowane w pol. wyraziepisanka «jajko malowane, ozdobioneornamentem».D por. napisać, pisanie, pismo.ISpisan zob. pisać.ISpisanie (1) [Kśw] D zn. «to, co napisane;tekst, utwór», tu we fraz.Święte Pisanie «Biblia»: Ale w Świępilnie130rzecz. abstrakcyjnymi dawnej dekl. -i-,jak wszystkie abstrakta występującymitylko w lp. D rozwój: od j. stpol. postępujezmiana łączliwości składniowejz rzeczownikiem oraz końcówek fleksyjnych,bez zmian znaczeniowych.D por. piaty.AKpilnie (1) [RP] D zn. «gorliwie, starannie,dokładnie»: Pomoży mi to działosłożyć,/ Bych je mogł pilnie wyłożyć[RP, 195, 4]. D gram. przysłów. D etym.pierwotnie Msc. lp. r. n. odm. prostejpsł. przym. *pil}n{ / czas. *piliti «staraćsię, dbać», por. stczes. przysłów.píle «starannie», stczes. pilniti «przynaglać,popędzać»; przym. płn.słow. –głuż. pilny «pilny, pracowity», czes.pilný «pilny, gorliwy, pracowity, naglący»,ros. dial. pil’nyj «gorliwy», ukr.pýl’nyj «pilny, uważny». D rozwój:w stpol. obocznie forma pilno, genetycznieM., B. lp. r. n. odm. prostej psł.przym. *pil}n{.BTpirwy zob. pirzwy.AKpirzwej (1) [Kśw] D zn. «najpierw,naprzód, przede wszystkim»: I mowipirzwej siedzącym: Wstań! [Kśw II, 11, 14].D gram. przysłów. D etym. pie. v-o-s *pr˚«początkowy» (por. lit. pìrmas, łac.primus); psł. pŕv{j}; ogsłow. – czes.,˚słc. prvý, ros. pérvyj, bułg. pǎrvi, pǎrv;z przyr. st. wyższego -ej, psł. *ěje pochodziod przym., wtórnie licz. porz.pirzwy. D rozwój: dziś po zmianachfonetycznych jako pierwej, forma przestarzała.D por. pirzwy.BTpirzwy, pirwy (3) [BZ, Ppuł] D zn.«stojący na samym czele ciągu obiektówżywych lub martwych, zjawisk,zdarzeń, terminów»: Poczynają siepirwe księgi Mojżeszowy, Genezis [BZ,71, 1]. Pirzwy psalm wypowiada [Ppuł I, 52,arg]. D gram. licz. porz. D formy tekstowe:(w) pirwe (niedziele) B. lm. r. ż. D etym.pie. *pr¯ -uo «pierwszy, przedni»; psł.*pŕv{(j}), ˚ pierwotnie przym., wtórnie˚licz.; ogsłow. – czes., słc. prvý, ros. pérvyj,sch. prvī, scs. pr}v{ (por. lit. pìrmas,łac. prīmus). D rozwój: w XVII w.całkowicie wyparty przez formę stopniawyższego pierwszy.D por. pirzwej.AKpisać (13) [Kśw, Kgn, Park] D zn. «formułowaćtekst na piśmie; zapisywać,przepisywać»: Ta słowa pisze mądrySalomon [Kśw II, 11, 1]. D gram. czas., psł.kon. III -jo- | -je- ? pol. kon. II -’ę,-’esz; ndk. D formy tekstowe: pisz tr.rozk. lp. 2. os., pisan im. cz. przesz.bierny M. lp. r. m., odm. prosta, piszącim. cz. ter. czynny B. lp. r. m., odm.˘˘˘