Wersja elektroniczna słownika (pdf)

sbor 180świadczone są formy oboczne morfemówz sam. ustną i nosową, np.kędziory | kudły), natomiast uproszczeniegrupy -mń- ? -ḿ- nastąpiłow wyniku hiperpoprawności – postaćsumnienie odbierano jako maz., z asynchronicznąwymową palatalnej spłg.ḿ; w pol. funkcjonowała także formasądmnienie, powstała na skutek skojarzeniasąmnienia z sądem, osądem;stpol. sąmnienie i sądmnienie byłyprzede wszystkim terminami biblijnymi,teologicznymi, następnie stały sięwyrazami j. ogpol.JGsbor (1) [Kśw] D zn. «gromada, wojsko»:Stąpiw, prawi, anjeł Boży w zastępypogańskiego we sborze asyrskiem, to je pogańskiem[Kśw I, 10, 9]. D gram. rzecz., psł. dekl. -o-? pol. dekl. m. D etym. psł. *s{bor{ /od czas. *s{-b}rati «zebrać»; ogsłow. –czes. sbor «grono, zespół, drużyna,oddział», ros. sbor «zbiórka, zbiór»,scs. s{bor{ «zebranie, zbiór». D rozwój:psł. *s{bor{ ? stpol. sbōr | zbōr ?stpol., śrpol. zbór; w j. stpol. wyrazmógł oznaczać «rzeszę, zgromadzenie»i «Kościół chrześcijański» – w tymostatnim zn. jest kalką, poprzez łac.ecclesia, grec. ekklēsía «zgromadzenieludu, wspólnota religijna»; w XVI w.udokumentowane są użycia w zn.«sobór lub synod», w którym okołoXVIII w., zastąpiony został przezsobór (/ zap. rus. sobor «zgromadzenie,kościół»); jeszcze wcześniej wyszłoz użycia najogólniejsze ze zn. «zebranie,zgromadzenie», natomiast zn.«kościół, świątynia» znalazło w XVI w.silne oparcie w środowiskach innowierczych;pisarze katoliccy zaczęliod niego odchodzić, zastępując zbórkościołem, i w poł. XVII w. zbór w zn.«kościół, świątynia katolicka» wyszedłzużycia; do dziś pozostało jedynie zn.«społeczność religijna protestancka,gmina protestancka» oraz «kościółprotestancki, świątynia».D por. brać.JGschować (1) [Słota] D zn. «ustrzec,uchronić, zachować»: Matko Boża, jitym odarz./ Przymi ji za sługę swego,/Schowaj grzecha śmiertnego [Słota, 190,107]. D gram. czas., psł. kon. III -jo- |-je- ? pol. kon. IV -am, -asz; dk.D etym. od czas. Xovać; (płn.słow.*Xovati) – por. czes. schovat, ukr. schov´aty,słc. schovat’. D rozwój: konkretnezn. wyrazu to «ukryć»; w historiipolszczyzny krzyżują się zakresy znaczenioweczas. schować, zachować i pochować;schować w zn. «wychować»jest w j. stpol. bohemizmem.D por. chować.WDse zob. z.AKserce zob. sierce.JGsędski (1) [Kśw] D zn. «dotyczący sędziego,sędziów», tu w połączeniu stałymKsięgi Sędskie – Księga Sędziów«jedna z ksiąg Starego Testamentu»:Czcie się tako we Księgach Sędskich[Kśw I, 10, 19]. D gram. przym., odm. złoż.D etym. przym. utworzony za pomocąprzyr. -sk- od rzecz. sędzia, poświadczonytylko raz w polszczyźnie.D por. sędzia.HKsędzia (5) [ŻB] D zn. «osoba powołanado wymierzania sprawiedliwości; także:o Bogu»: Teda sędzia tego miastaprzykazał ji w ciemnicę przez nocwsaić [ŻB, 31, 20]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -ja- ? pol. dekl. mieszana.D formy tekstowe: sędzią B. lp., sędziaW. lp. D etym. psł. *so¸d}ja / *so¸diti«sądzić» +*-}ja; ogsłow. – ros. sud’já,ukr. suddjá, scs. so¸dii’; w innych j. słow.odmienne formacje o tym samym rdze-