Wersja elektroniczna słownika (pdf)

przekowy 156*prekopati; ogsłow. – czes. překopati;głuż. překopać, ros. perekopát’,scs. prěkopati (por. lit. kápoti «bić,ciąć», łot. kapât «rąbać, siekać; bić;kopać ziemię», grec. kóptō «biję, uderzam»,stprus. enkopts «pogrzebany»).D rozwój: zach.słow. *prekopati ?stpol. *př´ekopaći ? stpol., śrpol. překopać.ISprzekowy (2) [Pfl, Ppuł] D zn. «okowy,więzy, pęta»: Roztargajmy przekowyjich i zrzućmy z nas jarzmo jich [Ppuł II,53, 6]. D gram. rzecz. blp. D etym. derywatrzecz. od czas. prze-kować (/ psł.*per-kovati «bić metal młotem, kuć,przekuwać» / *kovati), rdzeń pie.*kāu- | *k3 u- «bić, ciąć, siec»; psł.*ku- (por. pol. kuć) |*kov- (por. pol.kowal), por. czes. okovy «okowy»,kovati «kuć» ? ros. okóvy «kajdany,okowy», kovát’, bułg. okóvi «okowy»,sch. kòvati, scs. kovati. D rozwój:w stpol. istniała także postać okowy(od czas. okować), która zachowała sięw pierw. zn. do dziś.D por. prze, skować.JGprzelęknąć się (2) [RP] D zn. «przestraszyćsię»: Mistrz widząc obrazskarady,/ Żołte oczy, żywot blady,/Groźno się tego przelęknął,/ Padł naziemię, eże stęknął [RP, 196, 45]. D gram.czas., psł. kon. II -no- | -ne- ? pol.kon. I -ę, -’esz; dk. D formy tekstowe:przelęknąłeś się cz. przesz. lp. 2 os. r. m.D etym. psł. *perlękno¸ti, czas. jednokr.od psł. perlękati / *lękati «wyginać,zginać ? giąć się ze strachu, przerażenia»,wyraz znany w innych j. słow. –słc. prel’aknút’ sa, ukr. pereljakátysja.D rozwój: zach.słow. *prelękno¸ti sę ?stpol. *prel’ą˘kną¯ći śę ? stpol. př´el’ękno¸ćśę přelękno¸ć śę.D por. lękać się.IS˘˘przemowić (2) [ŻMB, RP] D zn. «zacząćmówić, odezwać się»: Gdy leżałwznak jako wiła,/ Śmierć do niegoprzemowiła [RP, 196, 48]. D gram. czas.,psł. kon. IV -jo- | -i- ? pol. kon. III-’ę, -’isz; dk. D formy tekstowe: przemowtr. rozk. lp. 2. os. D etym. psł. *perml˚viti|*proml˚viti / czas. *ml˚viti, utworzoneza pomocą przedr. *per- |*pro-;por. czes. promluvit, scs. prěml{viti.D rozwój: przedpol. *preml˚viti ? stpol.*př´emołv´ići ? přemōłv´ić | přemōv´ić ?śrpol. přemóv´ić.D por. mówić.ISprzepasaćprzepasany (1) [RP] D zn. «obwiązany(pasem, płótnem)»: Uźrzał człowiekanagiego,/ Przyrodzenia niewieściego,/Obraza wielmi skaradego,/ Łoktusząprzepasanego [RP, 196, 28]. D gram. im.cz. przesz. bierny, odm. prosta. D etym.im. od czas. psł. *perpojasati (/ *pojásati«przepasać, przewiązać») ? *prepojasati;ogsłow. – czes. přepásati, ros.perepojasat’, bułg. prepaša, scs. prěpasati.D rozwój: w j. stpol. czas. przepasaćwystępował również w zn. przen. «pasowaćna rycerza»; w j. śrpol. formy odm.złożonej (przepasany) uległy adiektywizacji,formy odm. prostej r. m. (przepasan)wyszły z użycia, a formy r. n.(przepasano) stały się bezosobowymiformami czas.D por. pas.ISprzepasany zob. przepasać.ISI przepaść (1) [BZ] D zn. «głębokarozpadlina, także głębina morska»:Ale ziemia była nieużyteczna a prozna,aćmy były na twarzy przepaści, a duchBoży naświecie nad wodami [BZ, 71, 3].D gram. rzecz., psł. dekl. -i- ? pol.dekl. ż. D etym. psł. *propast} / *pro-+*past} «przepaść, kotlina» (/ psł.*padt}); ogsłow. – czes. propast, słc.