Wersja elektroniczna słownika (pdf)

217*utěš´iti «uspokoić, dodaćotuchy, uradowaćkogoś»; wyrazy oparte na psł.morfemie rdzennym *-těX- ogsłow. –czes. potěšeni «uciecha», útěcha «pociecha»,słc. potešenie «pociecha», ros. utécha«uciecha, rozrywka», mac. utecha,utešnóst «uciecha», serb., chorw. u – tjeha«pocieszenie», scs. utěxa «pociecha».D rozwój: stpol.*ut’eš´en’e ? stpol. ućeš´eńe? śrpol. ućešeńe; w j. stpol. wyrazmiał dwa podstawowe zn.: 1. «radość,wesele»; 2. «pocieszenie, ulga w smutku»,podobnie jak spokrewnione z nimwyrazy uciecha (tożsame zn. 1., 2.)i pociecha, pocieszenie (w zn. 2.);wj.śrpol. formacja ucieszenie w zn. 1.,2. wychodzi z użycia, pozostaje jedyniejako nazwa stanu, ponadto następujerepartycja zn. pozostałych formacjisynonimicznych.D por. ucieszyć się.IW-Gucieszyć się (1) [ŻMB] D zn. «radowaćsię»: Przemow k matce, bych się ucieszyła[ŻMB, 180, 18]. D gram. czas., psł.kon. IV -jo- | -i- ? pol. kon. III-’ę, -’isz; dk. D etym. pie. *tois-ī- ?*toiX-ī- «uspokajać, uśmierzać, koić»;psł. *utěšiti / *těšiti «dodawać otuchy,pocieszać; sprawiać radość»; ogsłow. –czes. utěsiti se, ros.utiešat’ «pocieszać»,chorw. ùt(j)ešiti «pocieszyć», scs. utěšiti(por. lit. taisýti «poprawiać, ubierać,upiększać», łot. taisýti «robić, sporządzać»).D rozwój: psł. *utěšiti ? stpol.*ućeš´ići ? stpol., śrpol. ućešyć.ISuczynianie (1) [Kśw] D zn. «czyn, uczynek»:Korrozaim wyprawia się: tajnicamoja mnie, a znamionuje się s(...) tajnymi grzechy skalano i ot togozbawiciela złymi uczynań[Kśw IV, 12, 11]. D gram. rzecz., psł. dekl.-jo- ? pol. dekl. n. D etym. psł. *učinjan}je,od czas. *učinjati, iter. do *učiniti;czas. podst. znany w innych˘˘uczynionj. słow. D rozwój: już w dobie śrpol. wyrazwychodzi z użycia.D por. uczynienie, uczynić, czynić.ISuczynić (21) [Kśw, Pfl, RsP, RsK, Kgn,BZ, Ppuł] D zn. 1. «wykonać jakąśczynność; postąpić, zdziałać»: Iżbyścieku jich bogom gojeście nie uczynili [Kśw I, 10, 23].2. «zrobić, wykonać coś; być sprawcączegoś»: Uczyńmy człowieka ku obliczua ku podobieństwu naszemu [BZ, 41,1]. D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i-? pol. kon. III -’ę, -’isz; dk. D formytekstowe: uczyni cz. przysz. lp. 3. os.;uczynion im. cz. przesz. bierny M. lp. r.m., odm. prosta; uczyniw im. cz.przesz. czynny I M. lp. r. m., odm.prosta. D etym. *učiniti (/ czas. *činiti);ogsłow. – czes. učinit, ros. učinít’«dokonać czegoś», chorw. učiniti, scs.učiniti. D rozwój: psł. *učiniti ? stpol.*uč´ińići ? stpol., śrpol. učyńić;wdobiestpol. wyraz występował także w zn.«walczyć; rozsądzać się», «rzucać uroki,czarować»; w j. śrpol. im. cz. przesz.czynny I r. ż. odm. prostej uległ adwerbizacji(uczyniwszy), im. cz. przesz.bierny w odm. złoż. uległ adiektywizacji(uczyniony).D por. czynić, uczynkać, uczynianie,uczynienie.ISuczynienie (1) [BZ] D zn. «wytwór,dzieło»: Uczyńmy człowieka (...),aby panował (...) wszemu stworzeniui wszemu uczynieniu trwającemu [BZ,72, 44]. D gram. rzecz., psł. dekl. -jo- ?pol. dekl. n. D etym. psł. *učinen}je, odczas. *učiniti; wyraz podst. znany w innychj. słow. D rozwój: w j. stpol. rzecz.występował także w zn. «działanie, wykonywanie»,które zanikło w j. śrpol.D por. uczynić, czynić, uczynianie.ISuczynion zob. uczynić.IS