Wersja elektroniczna słownika (pdf)

wieczor 230wieczor (6) [BZ] D zn. «część dobyzaraz po zachodzie słońca»: I nazwałjest światłość dniem, a ćmy nocą,i uczynił wieczor, a z jutra dzień jeden[BZ, 71, 7]. D gram. rzecz., psł. dekl. -o-? pol. dekl. m. D formy tekstowe:wieczor M. lp., wieczora D. lp. D etym.pie. *uek u spero dosł. «ku nocy», «poraprzed nocą»; psł. večer{; ogsłow. –czes., słc. večer, ros. véčer, ukr. véčir,bułg. véčer, scs. večer{ (por. lit. vãkaras,łot. vakara, łac. vesper, grec. hésperos).IW-Gwiedzieć (13) [Pfl, RsP, Słota, RP] D zn.«być świadomym czegoś; orientowaćsię w czymś; zdawać sobie sprawęz czegoś»: Gospodnie, da mi to wiedzieć,/Bych mogł o tem cso powiedzieć[Słota, 188, 1]. D gram. czas., psł.kon. V atem. ? pol. kon. IV -em, -esz;ndk. D formy tekstowe: wiem cz. ter. lp.1. os.; wiemy lm. 1. os.; wiedz tr. rozk.lp. 2. os. D etym. pie. *ueid- |*uoid- |*uid- «widzieć, wiedzieć»; psł. *věděti/ *věd}, *věda «coś znanego»; ogsłow.– czes. vědět, ros. védat’ «wiedzieć»,scs. věděti (por grec. oída«wiem», ind. véda, vidmas «wiem,wiesz», stprus. waist «wiedzieć», goc.wait «wiem», niem. ich weiss «wiem»).D rozwój: psł. *věděti ? stpol. *v´eŹeći? stpol., śrpol. v´eŹeć.D por. nawiedzić, niewiasta, widzieć.ISwiek (5) [Kśw, Pfl] D zn. «wieczność»:Iżby ty s nim na wieki wiekom krolewał[Kśw IV, 13, 49]. D gram. rzecz., psł.dekl. -o- ? pol. dekl. m. D formytekstowe: wieki B. lm., wiekom C. lm.˘˘˘D etym. pie. *ueik- «okazywać siłę,siła»; psł. *věk{ «siła, okazywanie siły,żywotność», «zdrowie», «długie życie,lata życia», «długi okres»; ogsłow. –czes. věk, słc. vek, ros. vek, ukr. vyk,bułg., mac. vék, scs. věk{, věka (por. lit.˘˘˘˘˘˘vi ~ ekas «siła», «żywotność, życie», łot.vèikt, vèicu «przezwyciężać, pokonywać,łac. vinco, vincere «zwyciężam,zwyciężać»). D rozwój: dzisiejsze zn.«stulecie» rozwinęło się ze zn. «długiokres», pod wpływem łac. aeternitas wformule na wieki wieków wyraz zyskałzn. rel. «wieczność», «czas sakralnybez początku i końca, w którym trwaBóg».D por. wieczny, wiekuji.IW-Gwiekuji (2) [Kśw] D zn. «wieczny, wiekuisty»:Jenże nie pamiętaję dobrawiekujego [Kśw II, 11, 29]. W tem tomieście Korrozaim, w pik wiekujem,śmtnrzonei utonęło [Kśw IV, 12, 12]. D gram.przym., odm. złoż. D etym. przym. utworzonyod rzecz. wiek (/ psł. *věk{).D rozwój: w stpol. wyraz podniosły,częsty w języku religijnym, tworzyłzwłaszcza wyrażenia z zakresu frazeologiichrześcijańskiej, np. stpol. wiekujewiesiele, wiekuji żywot, wiekuje odpoczywanie;dziś archaizm; w terminologiichrześcijańskiej występuje jedynienajbliższy mu przym. wiekuisty, np.:światłość wiekuista, wiekuiste szczęście,wiekuista chwała.D por. wieczny, wiek.HKI wiele (2) [Słota] D zn. «znacznaliczba, ilość, wartość, rozmiar czegoś;mnóstwo»: Przetoć stoł wielki świeboda,/Staje na nim piwo i woda,/ I k temumięso i chleb,/ I wiele jinych potrzeb[Słota, 188, 11]. D gram. licz. nieokreślony.D etym. psł. *vel}je «bardzo dużo» toprzysłów. od zróżnicowanego rodzajowopsł. przym. *velij}, -a, -e «wielki»;rdzeń ogsłow. pozostaje w j. słow.wróżnych znaczeniowo derywatach –czes. velice, velmi «wielce», ukr. velmy«wielce» (w tym zn. też vesmá), ros.velikij «wielki», bułg. velik «wielki».