Wersja elektroniczna słownika (pdf)

169rękojem; pierw. zn. wyrazu to «poręczyciel»,które do poł. XVIII w. przesunęłosię w kierunku zn. biernego«poręczenie, zapewnienie, gwarancja»,zastępując rękojemstwo; oba zn. wyróżniałysię pewnymi wykładnikamistrukturalnymi, innym wzorcem odm.,np. w użyciu osobowym rękojmiaodmieniała się: rękojmia, rękojmiego,rękojmiemu itd.D por. ręka, rękojemstwo.JGrobacstwo (1) [BZ] D zn. «płazy i gady»:Uczynił Bog źwierzęta ziemska,każde podług podobieństwa jich, i dobytek,i rozliczne robacstwo [BZ, 72, 39].D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. n. D etym. psł. Xrobač}stvo (/przed I palat. Xrobak}stvo) / *Xrobak{+ *-}stvo; por. ukr. robáctvo.D rozwój: w j. stpol. także w postacirobaczstwo z nieuproszczoną grupąspółgłoskową, powstałą po zaniku jeruw pozycji słabej; w grupie -čs- nastąpiłrozkład spłg. szczelinowej č na t + š,po czym zaszedł proces t + š +s ? t +s + s ? t + s ? c, co dało w rezultaciepostać robactwo.D por. robak.JGrobak (1) [BZ] D zn. «małe zwierzę,zwłaszcza owad i jego gąsienice, zwierzępełzające, np. wąż»: Wywiedź ziemiastworzenie żywe w swem porodzie,dobytek, robaki i źwierz ziemskijich podle podobieństwa [BZ, 71, 37].D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. m. D etym. psł. *Xrobak{; por.ukr. (ch)robák. D rozwój: psł. *Xrobak{? stpol., śrpol. robak | Xrobak ?npol. robak.D por. robacstwo.JGrobić (3) [Słota, Satyra] D zn. «pracować,zwłaszcza fizycznie»: Gdy dzieńpanu robić mają,/ Częstokroć odpoczywają[Satyra, 191, 3]. D gram. czas., psł.rodkon. IV -jo- | -i- ? pol. kon. III -’ę,-’isz; ndk. D formy tekstowe: robią cz.ter. lm. 3. os. D etym. pie. *orb h o-; psł.*orbiti (/ rzecz. *orb{ ? *rob{ |*rab{ «niewolnik») «służyć, ciężkopracować» ? *robiti |*rabiti; ogsłow.– czes. ekspr. robit «harować, tyrać»,ukr. robýty, sch. rábiti «używać, posługiwaćsię», scs. rabotati «pracować;być niewolnikiem» (por. niem. Arbeit«robota, praca», łac. orbus «sierota»).D rozwój: płn.słow. *robiti ? stpol.*rob´ići ? stpol., śrpol. rob´ić.D por. robotnica.WDrobotnica (1) [RP] D zn. «wykonującapewną pracę»: Widzisz, iżem ci robotnica,/Czemu cię wzięła taka tesnica?[RP, 197, 77]. D gram. rzecz., pol. dekl. ż.D etym. rdzeń pie. *orb h -; rdzeń psł.*orb- ? płn.psł. *rob-; stpol. robotnica/ robić (/ psł. *robiti) + -n- (formantprzymiotnikowy) + -ica (/przed III palat. psł. *-ika); por. ukr.robitnýcja, ros. robótnica. D rozwój:w wyrazie nastąpiło zawężenie zn. stpol.«pracownica (ogólnie)» ? «kobietapracująca fizycznie»; w XVI–XVIII w. pojawiają się zn. «mrówka,pszczoła robocza», «pańszczyzna».D por. robić.JGrod (1) [LA] D zn. «osoby pochodząceod wspólnego przodka, rodzina, naród,plemię»: Był wysokiego rodu,/Nie miał po sobie żadniego płodu[LA, 173, 27]. D gram. rzecz., psł. dekl.-o- ? pol. dekl. m. D etym. pie. *ord-«przyrost, wzrastanie, powodzenie»;psł. *rod{ «rodzenie», «to, co sięurodziło»; ogsłow. – czes. rod, ros.rod, sch. rôd, scs. rod{. D rozwój: psł.*rod{ ? stpol. rōd ? stpol., śrpol. ród.D por. narodzenie, narodzić, porod,porodzić, porodzenie, przyrodzenie,rodzaj.JG