Wersja elektroniczna słownika (pdf)

189słożyć (2) [RP, Satyra] D zn. 1. «obmyślić,ułożyć (tekst)»: Pomoży mi todziało słożyć,/ Bych je mogł pilnie wyłożyć[RP, 195, 3]. 2. «odłożyć, zostawić»:Żelazną wić doma słoży,/ A drzewianąna pług włoży [Satyra, 191, 9]. D gram.czas., psł. kon. IV -jo- | -i- ? pol. kon.III -’ę, -’isz; dk. D etym. psł. *s{ložiti(/ *ložiti czas. kauz. od *legti «położyćsię, opaść»); ogsłow. – czes. složit«złożyć, ułożyć», ros. složít’, sch.slòžiti, scs. s{ložiti. D rozwój: psł. *s{ložiti? stpol. *słož´ići ? stpol. słožyć;nagłosowe -s uległo udźwięcznieniu.D por. lec, położyć.WDsłuchać (3) [Słota, LA, RP] D zn. «wysłuchiwaćtego, co ktoś mówi»: Ktochce słuchać, ja powiem [LA, 173, 10].Przykład o tem chcę powiedzieć,/Słuchaj tego, kto chce wiedzieć [RP,195, 18]. D gram. czas., pol. kon. IV -am,-asz; ndk.D etym. pozostajewzwiązkuz wyrazem słuch; psł. *sluX{ (/ pie.*k’leu-s- «słyszeć»); por. stczes. slúchati,strus. sluchati (w gramocie z polonizmami),dłuż. słuchaś | słušaś. D rozwój:stpol. słuXać(i) ? śrpol. słuXać.D por. słyszać.WDsługa (3) [Słota] D zn. «ten, kto służy,usługuje komuś»: Ano wżdy widzą,gdzie csny siedzi,/ Każdy ji sługanawiedzi [Słota, 189, 36]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -a- ? pol. dekl. ż. D formytekstowe: sługę B. lp. D etym. psł.*sluga; ogsłow. – czes. slouha, ros.slugá, bułg. slugá, scs. sluga. D rozwój:żart. sługa uniżony «wyrażenie grzecznościowe,używane na znak gotowoścido spełnienia czyjejś prośby»; przysł.Serce nie sługa, nie zna, co to pany.D por. służba, służyć.JGsłuszać (1) [Słota] D zn. «przysługiwaćkomuś, należeć się»: Przetoż je nam˘chwalić słusza,/ W kiem jeść koli dobradusza [Słota, 190, 97]. D gram. czas. psł.kon. III -jo- | -je- ? pol. kon. IV -am,-asz; ndk. D etym. psł. *slušati «słuchać,przysłuchiwać się», płn.słow. *slyšati«być przynależnym, przysługiwać komuś,być stosownym» – czes. slušet«być odpowiednim», przest. «należeć»,ros. *slúšat’ «słuchać, rozpoznawać»,chorw. slušati, scs. slušati. D rozwój:psł. *slušati ? stpol. slušać | slušeć.D por. przysłuszać, słyszeć.WDsłużba (2) [List] D zn. «gotowość i czynnośćusługiwania, niesienia pomocy»:Gdy chciałem na służbę ot ciebiejechać precz, przyjałem do domutwego, ciebie żegnając [List, 114, 2].D gram. rzecz., psł. dekl. -a- ? pol.dekl. ż. D etym. psł. *služ}ba (/ przedI palat. psł. *slug}ba) / *služiti +*-}ba; ogsłow. – czes. služba, ros.slúžba, bułg. slúžba, scs. služ}ba. D rozwój:zn. uległo zawężeniu; w stpol.poświadczone są «służenie», «sprawowanieurzędu; powinność, świadczenie»,«spełnianie czynności religijnych»,«przyjaźń», «zapłata, wynagrodzenieza służbę», z których do dzisiajzostało jedynie zn. «sprawowanie urzędu,powinność, świadczenie», por.pracować w służbie narodu; służbazdrowia; być na służbie; przysł. Służbanie drużba.D por. służebnik, służyć.JGsłużebnik (1) [RsK] D zn. «służący,sługa»: Jako wiemy i świaczymy,jako Piotr Hanzelbork kupił tę częśćw Parcz, co widział służebnik [RsK, 48,18]. D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. m. D etym. rdzeń psł. *slug- |*služ- (por. pol. sługa, służba); stpol.służebnik / służebny + -ik (/ psł.*-ik{); por. czes. služebník, ros. služebnik«mszał». D rozwój: praw. bohesłużebnik