Wersja elektroniczna słownika (pdf)

niewierny 108wa», «synowa», bułg. nevěsta «narzeczona»,«niedawno zamężna», scs.nevěsta «narzeczona», «młoda małżonka».D rozwój: rozszerzenie zn. «synowa»? «kobieta» zaszło wówczas,gdy rzecz. żona «kobieta» wyspecjalizowałsię w zn. «małżonka»; teksty religijne,zwłaszcza Pozdrowienie anielskie(... i błogosławionaś Ty międzyniewiastami...), wpłynęły na zachowanietego wyrazu w j. pol. do dziś.D por. niewieści, wiedzieć.KDKniewierny (2) [ŻMB, Tęcz] D zn. «przewrotny,niedotrzymujący wiary; oszukańczy,podły»: A ten Waltko radźsa,ten niewierny zdradźsa [Tęcz, 194, 20].D gram. przym., odm. złoż. D formytekstowe: niewiernego B. lp. r. m.D etym. psł. *nevěr}n{(j}) «nieprawdziwy,nierzeczywisty» / *věr}n{(j});ogsłow. – czes. nevěrný, ros. nevérnyj,sch. nevje – rnī, scs. věr}n{. D rozwój: psł.*nevěr}n{j} ? stpol. *ńev´er’ny ?śrpol. ńev´erny; w j. stpol. także w odm.prostej niewierzen.D por. wierny.ISniewieści (2) [Kgn, RP] D zn. «kobiecy»:A wszegdymci Jozef podług obyczajaniewieściego ku je porodzeniujest ci on był dwie babce wezwał [Kgn II,37, 100]. D gram. przym., odm. złoż.D etym. derywat od rzecz. psł. *nevěsta,utworzony za pomocą przyr. *-}j};wyraz obecny w innych j. słow. – por.czes. nevěstí, sch. nèvjestin. D rozwój:przedpol. *nevěst}j} ? stpol. ńev´eśći.D por. niewiasta.ISnigdy (2) [RsK] D zn.«wżadnym czasie,ani razu»: Tej niwie Albertus nie byłnigdy gospodzien po wkupieniu aż dotych miast [RsK, 48, 20]. D gram. przysłów.D etym. psł. przysłów. *nik{dy |*nik{-da utworzony od psł. przysłów. *k{dy|*k{da z negacją *ni-; ogsłow. – czes.nikdy, dłuż. nikda, strus. nik{dy, sch.nigda, scs. nik{da; w stpol. także formynidy, nigda.D por. kiedy, gdy.BTnijeden (3) [Kśw, RsP, Kgn] D zn.«zaim. liczebny, przeczący – żaden,ani jeden»: Jako u Tomsława nieposłał nijeden list, potem jako mu jiPrzybysław posłał [RsP, 45, 47]. D formytekstowe: nijedne D. lp. r. ż. D etym. psł.*ni(j)ed{n{ / prefiks *ni- + licz.*(j)ed{n{; ogsłow. – czes. przest. nijeden,ros. ni odín, bułg. nijèdan «nikt».D rozwój: w formie nijedne pierw. końc.D. lp. r. ż. -ē (/ psł. *-ejě | *-ojě),niewyrównana jeszcze do końc. D.,Msc. lp. r. ż. -ej;zastąpiony zaim. żaden.D por. II jeden, ni, żaden.JGnikt (4) [Kśw, Słota, RP] D zn. «zaim.rzeczowny przeczący – żadna osoba»:Z jutra wiesioł nikt nie będzie [Słota, 188,14]. D formy tekstowe: nikomemu C.D etym. psł. *nik{to / prefiks *ni- +M. zaim. *k{to; ogsłow. – czes. nikdo,ros. niktó, stsch. nikto, sch. nı – tko, scs.nik{to. D rozwój: psł. *nik{to ? stpol.nikto | nikt.D por. kto, ni.JGninie zob. nynie.BTnisko (1) [ŻMB] D zn. «niewysoko,w dole»: Synku, bych cię nisko miała,/Niecoś bych ci wspomagała [ŻMB,180,20].D gram.przysłów. D etym. pierwotnie M.B. lp. r. n. odm. prostej psł. przym.*niz{k{ / psł. przym. *niz{; ogsłow. –czes. nizký, ros.nízkyj, sch.nı – zak; wpsł.także przysłów. *niz{ «nisko, w dole,wdół»; scs. niz{, nizu «w dole, w dół»;ten sam rdzeń w nizina. D rozwój: psł.*niz{ko ? stp. nizko ? nisko.D por. niżej.BT