Wersja elektroniczna słownika (pdf)

lewy 78w j. płn.słow. przym. przejął funkcjęstopnia wyższego do *dobr{, rugującdawne *sulji, *unjii, *lucii, zachowanew stpol. imionach osobowych (Sulirad,Unisław).D por. dobry, lepiej.ISlewy (1) [Kśw] D zn. «położony po tejstronie ciała co serce»: Postawi prawąnogę na morzy a le [Kśw I,10, 15]. D gram. przym., odm. złoż.D etym. pie. *laiuo «krzywy, zakrzywiony»;psł. *lěv{(j}) «lewy»; ogsłow. –czes. levý, słc. l’avý, ros. lévyj, ukr. lívyj,sch. lı – jevī, mac.lev, scs. lěv{ (por. łac.laevus «lewy, zakrzywiony», grec. lajos«lewy», ang. left «lewy»). D rozwój: psł.*lěv{j} ? stpol. l’evy ? śrpol. levy;formy odm. prostej przym. zachowałysię w zwrotach z lewa «z lewej strony»(D. lp.), stpol. na lewie «po lewejstronie» (Msc. lp.); już w j. psł.pojawiło się użycie przen. w zn.negatywnym «nieprawy, niesprawiedliwy»(w opozycji do *prav{j} ? pol.pravy); w j. pol. rozwinęły się dalsze zn.przen., por. «nielegalny» od XVI w.,«stanowiący niewłaściwą, nieprawidłowąstronę np. sukna».D por. prawy.ISleżący zob. leżeć.APleżeć (8) [Kśw, RP, Satyra] D zn. 1. «zachowaćpozycję poziomą, być na czymśwyciągniętym poziomo»: Mowi tosłow albo siedzącym, alboleżącym [Kśw II, 11, 10]. Leżał wznak jakowiła [RP, 196, 47]. 2. «trwać, pozostawać»:Święta Katerzyna nie mieszkacijeść stała, we złem nie leżała [Kśw II, 11,31]. D gram. czas., psł. kon. IV -jo- | -i-? pol. kon. III -’ę, -’isz; ndk. D formytekstowe: leży cz. ter. lp. 3. os. D etym.wcz.psł. *legēti ? psł. *ležati; ogsłow. –czes. ležet, ros. ležát’, słoweń. ležáti, scs.˘ležati (por. niem. liegen «leżeć», grec.lechos «łoże», łac. lectus «łoże»).D rozwój: psł. *ležati ? stpol. *l’ež´eći? stpol. l’ež´eć ? śrpol. ležeć, liczneznaczenia przenośne, por. stpol. leżećw grzesze «trwać w grzechu», leżećw ranach «być pogrzebanym», mienieleżące «majątek nieruchomy»; śrpol.pieniądze leżące «pieniądze odłożone»,leżeć nad księgami «ślęczeć nadksięgami»; współ. leżeć odłogiem «byćniewykorzystanym, zaniedbanym»;formy odm. złoż. im. cz. ter. czynnegoprzekształciły się w j. śrpol. w im.przym. czynny.D por. lec, łoże, położyć.APlękać się (2) [RP] D zn. «bać się,odczuwać strach (przed czym)»: Czemusię tako barzo lękasz? [RP, 196, 49].D gram. czas., psł. kon. III -jo- | -je- ?pol. kon. IV -am, -asz; ndk. D formytekstowe: lękaj się tr. rozk. lp. 2. os.D etym. psł. *lękati (iter. wobec psł.*lękti «przestraszyć się»), po palatalizacjiIII także *lęcati; ogsłow. – dłuż.lěcaś, ukr. lakátysja, słoweń. lécati, scs.lęcati «zastawiać sidła». D rozwój: psł.*lękati ? stpol. *l’ą˘kaći ? stpol. l’ękać? śrpol. lękać; pierwotne znaczenie«zginąć, wyprężać, napinać», wtórne«bać się»; poświadczony od XIV w.D por. przelęknąć się.APlice (1) [RP] D zn. «twarz, oblicze,policzek»: Chuda, blada, żołte lice,/Łszczy się jako miednica [RP, 196, 30].D gram. rzecz., psł. dekl. -jo- ? pol.dekl. n. D etym. pźn.psł. *lice (/ przedIII palat. *liko) – prawdopodobnieutworzony od czas. psł. *ličiti «kształtować,formować, zdobić», «być podobnym,być widocznym»; ogsłow. –czes. lice, ukr. lycé, sch. lice, scs. lice;w j. płd.słow. i wsch.słow. szczątkowozachowane postaci z -k-, por. ros. lik,