Wersja elektroniczna słownika (pdf)

253nìtiês «walczyć», stind. kaninas «młody»).D rozwój: psł. *začinati ? stpol.zač´inać(i) ? stpol., śrpol. začynać.ZGzaginąć (1) [Ppuł] D zn. «przeminąć,nie ostać się, nie zachować się»: Bozna Bog drogę prawych, a droga złośnychzaginie [Ppuł I, 53, 7]. D gram. czas.,psł. kon. II -no- | -ne- ? stpol. kon. I-ę, -’esz; dk. D etym. pie. *g h eub h -«giąć, zakrzywiać»; psł. *gybno¸ti; ogsłow.– czes. hynout, zahynout, ukr.hýnuty, zhýnuty, ros. gíbnut’, słoweń.gíniti, scs. gybno¸ti, gybno¸, pogybno¸ti«zginąć» (por. lit. ga ubti, ~ gaubiù «obwiązywaćgłowę chustką», ga ubtis~«okrywać się, zginać, się, zwijać się»,łot. gubt, gubstu «giąć się, znikać»,stang. gèap «krzywy»). D rozwój: psł.*zagybno¸ti ? stpol. zagyno¸ć(i) ?stpol., śrpol. zaǵino¸ć. Pierwotne znaczenie«pochylać się, zginać się zesłabości, starości» rozwinęło się w «ginąć,zniknąć, umierać».ZGzakład (1) [RsK] D zn. «zabezpieczeniew postaci pieniędzy albo majątku ruchomegolub nieruchomego, pieniądzewpłacane przez strony jako zapewnieniaprzestrzegania umowy»:Jakośm przy tem był, gdzie Jakuszręczył trzy grzywny Michałkowi Giebołtowskiemuzakładu rękojemstwa zaStanisława [RsK, 48, 26]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -o- ? pol. dekl. m. D etym.psł. *za-klad{ derywat od czas. prefiksalnegopsł. *za-klad-ti; ogsłow. – czes.základ «fundament», «przyczyna», ros.zaklád «zastaw», sch. základ «zastaw»,«fant», «fundacja». D rozwój: rzecz.rozwinął kilka zn., m.in. arch. «fundament»,«podstawa», ponadto «gwarancjaczegoś» oraz żywe do dziś «rodzajumowy między osobami mającymiodmienne zdanie, polegającej na tym,że osoba, której zdanie okaże się˘mylne, płaci ustaloną zapłatę osobiemającej rację», stąd fraz. pójść o zakład,zakład stoi; w j. npol. (pod wpływemłac. institutio) wykształciło się zn.«instytut, instytucja», początkowo jakonazwa instytucji edukacyjnej i wychowawczej,następnie rozszerzone:«przedsiębiorstwo, zakład pracy».IW-Gzakon (4) [Pfl, Ppuł] D zn. «prawo,nakaz (zwłaszcza religijny), zasadymoralne, przykazania, w odniesieniudo religii żydowskiej – przymierzezawarte przez Boga z Abrahamem,a potem przez Mojżesza z narodemżydowskim»: Ale w zakonie Bożemwola jego, i w zakonie jego będziemyślić w dnie i w nocy [Pfl I, 17, 2].D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. m. D etym. pie. *ken- |*kon-|*kn- spokrewniony z psł. czas. przed-˚zalecrostkowym *za-čęti / pie. *knt- «zacząć,rozpocząć coś»; ogsłow. – dłuż.˚zakon «widok, wygląd, prawidłowość»,głuż. zakón «prawo, prawidło», czes.zákon «prawo, ustawa», Starý zákon«Stary Testament», ros. zakón «prawo,ustawa», ukr. zakón «prawo»,«wyznanie, religia, obrządek, reguła»,scs. zakon{ «prawo» (por. łac. recéns«świeży, niedawny», irl. cinin «powstaję,pojawiam się, wynikam», łot. cinâtiês«podejmować, podnosić się»).D rozwój: stpol. zakon; już w j. stpol.wykształciło się podznaczenie «naukachrześcijańska Nowego Testamentuw przeciwstawieniu do religii i przykazańżydowskich Starego Testamentu»;także «wyznanie, obrządek, religia»,w zn. rel. «testament, przymierze»(por. Stary i Nowy Zakon = Staryi Nowy Testament); w j. śrpol. ponadto«zgromadzenie zakonne».IW-Gzalec (1) [Słota] D zn. «umieścić sięgdzieś, na czymś, stać się przeszkodą»: