Wersja elektroniczna słownika (pdf)

185zdrada), przeniesione również do odmiany,stąd nowsze zdejmę, zdejmiesz.D por. jąć.WDskalaćskalano (1) [Kśw] D zn. «splamionegrzechem»: Znamionuje się s tajnymigrzechy skalano [Kśw IV, 12, 11].D gram. im. cz. przesz. bierny, odm.prosta. D etym. od czas. skalać; wyrazpochodny od kalać (/ psł. *kaljati, iter.do *kaliti / rzecz. *kal{ «błoto, muł»);ogsłow. – czes. kálet «wypróżniać się,kalać, brudzić, plamić», ukr. kaláty «wypróżniaćsię, brudzić», słoweń. káljati«plamić, hańbić», scs. kaljati sę «brudzićsię, plamić się». D rozwój: w zwrociewKśw w zn. rel. pod wpływem czeskim;wyraz używany dziś w zasadzie w zn.przen. «zhańbić, zniesławić», w zn.konkretnym «brudzić, plamić, walać»książk.; w j. stpol. forma im. M. lp. r.n. pojawia się też we wtórnej funkcji –nieos. formy czas.WDskalano zob. skalać.WDskarady (4) [RP, KŚ] D zn. «szkaradny;wstrętny, haniebny»: Uźrzał człowiekanagiego,/ Przyrodzenia niewieściego,/Obraza wielmi skaradego [RP, 196, 27].D gram. przym., odm. złoż. D formytekstowe: skarada M. lp. r. ż., skaradyB. lp. r. m. D etym. pie. *sker-(d)- «kał,gnój»; psł. *skarad{ | *skarěd{ |*skaręd{ «brzydki, paskudny, budzącywstręt, odrazę»; ogsłow. – dłuż. škarédny,czes. i słc. škaredý, scs. skaręd{ (por.grec. sk ~ ōr «gnój, kał»). D rozwój: stpol.(XV w.) skarady | skaradny | skaredy| skarzedy (w takim samym znaczeniutakże stpol. szaradny | szaredny | szarzedny| szerzedny); postać z nagłoskowymsz-: szkarady | szkaradny odXVI w., prawdopodobnie w wynikukontaminacji obu przym.HKskarżąc zob. skarżyć.skarżyćskonanieWDskarżąc (1) [Tęcz] D zn. «obwiniając,stawiając zarzuty»: Do wrocławianowposłali, do takich jako i sami,/ A skarżącna ziemiany, by jim gwałty działali [Tęcz,194, 13]. D gram. im. cz. ter. czynny, odm.prosta. D etym. psł. *skr˚žiti (pozostajewzwiązku z psł. *skr{gati «skrzeczeć,zgrzytać»); dłuż. skjaržyś «narzekać,występowaćze skargą», głuż. skoržić «narzekać;wnosić skargę». D rozwój: zach.-słow. *skr˚žiti ? stpol. *skarž´ići ? stpol.,śrpol. skaržyć;odtegoskarga; forma im.(dawnyB.lp.r.m.)wj.śrpol. ulegaadwerbizacji ? im. przysłów. współ.D por. skrżytać.WDskazać (1) [RsP] D zn. «wydać wyrok,rozstrzygnąć sprawę w postępowaniusądowym»: Jako Czestk dawał Jakuszewiskot ręki, jako sąd skazał[RsP, 45, 33]. D gram. czas., psł. kon. III-jo- | -je- ? pol. kon. II -’ę, -’esz; dk.D etym. odkazać (/ psł. *kazati «daćwidzieć, powiadać, głosić»); wyrazznany innym j. słow. – głuż. skazać«zamówić», ros. skazát’ «powiedzieć,rzec», przest. «nakazać», csł. skazatispasenije «objawić zbawienie, uczynićzbawienie jawnym, oczywistym».D por. kazać.WDskonanie (1) [RP] D zn. «śmierć»:Okrutność śmirci poznacie!/ Wy,co jej nizacz nie macie,/ Przy skonaniują poznacie [RP, 195, 10]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -jo- ? pol. dekl. n. D etym.psł. *s{konan}je / psł. *s{-konati+*-an}je; por. czes. konati «wykonywać,czynić, pełnić», ukr. skonáty,skin «zgon», słoweń. konáti «skończyć».D rozwój: psł. *s{konan}je ? stpol.skonańē ? śrpol. skonańé | skonańi.JG