Wersja elektroniczna słownika (pdf)

119krola te to ziemie Indyje jest byłokrzcił [Kgn VI, 40, 19]. D gram. czas.,stpol. kon. III -’ę, -’isz; dk. D etym. zap.ze stczes. křtíti || křstíti || krstíti«chrzcić, żegnać krzyżem» / psł.rzecz. *kr}st{ «krzyż, krucyfiks» – czes.křtít, ukr. chrestýty, ros. krestít’, sch.kr`stiti, scs. kr}stiti, kr}što¸ (por. śrwniem.kristen, kristenen «robić chrześcijaninem»).D rozwój: stpol. *okř´ćići |*okrśćići ? stpol. okř´ćić | okrśćić ?stpol., śrpol. okřćić | oXřćić (asymilacjak ? X) ? npol. oXřćić.D por. krzciciel, krześcijanin, krześcijański,krzyż.ZGon (81) [Kśw, Kgn, Słota, ŻB, ŻMB, Tęcz,Ppuł] D zn. 1. «zaim. rzeczowny odnoszącysię do czegoś lub kogoś poprzedniowymienionego, zastępujący równocześniezaim. 3 os.»: Jeście wy bylisłyszeli, kakoć on w dzień sądny na sądprzydzie a wielikać on znamiona czynićbędzie [Kgn II, 35, 10]. 2. «zaim. rzeczownywskazujący – ów, ten»: A pełnąmisę nadrobi,/ Jako on, cso motykąrobi [Słota, 188, 31]. 3. «zaim. przymiotnywskazujący – taki»: Iżby onego bujnegokrola dyjabła nie naśladował [KśwIV, 13, 35]. D formy tekstowe: on M. lp.r. m., onego D., B. lp. r. m., ona M. lp.r. ż., M. lpdw. r. m., onej C. lp. r. ż.,ono M. lp. r. n., oni M. lm. r. m., onyM. lm. r. ż. D etym. psł. *on{; ogsłow. –słc. on, ros. on, sch. on, scs. on{ «on,tamten». D rozwój: psł. *on{, *ona,*ono ? stpol. on, ona, ono, w*on{zanik jeru w pozycji słabej i wzdłużeniesam. o, w psł. zaim. pierw. wskazującyna przedmiot dalszy, o odm.twardotematowej (D. lp. r. m. onogo,C. lp. r. m. onomu), który przejąłfunkcję zaim. osoby trzeciej; w stpol.przyjął odm. miękkotematową, por.onego, onej, na wzór zaim. typu *j},*ja, *je, *moj}, *moja, *moje; kolejna˘oprawiaćzmiana to przyjęcie w przyp. zależnychodm. zaim. anaforycznego *j}, *ja, *je;reliktami pierw. wskazującej funkcji sąw pol. wyrażenia onego czasu, wonczas.D por. jen.JGonże..., onże (1) [ŻB] D zn. «zarówno...,jak; i..., i»: Potem wwiedzionprzed sędzią, jenże jął j namałwiaćonże grozą, onże dobrą rzeczą, aby sieodwrocił od krścijańskiej wiary [ŻBII, 32, 32]. D gram. spójnik łączącyjednorodne składniki zdania. D etym.stpol. pojedyncze zestawienie dwóchzaimków wskazujących wzmocnionychpartykułą że (/ psł. *že), pierwotnieokreślających obiekt najdalszy od mówiącego,w M. lp. r. m. on (/ psł. *on{«ten tam daleko» / pie. *on-o-s, por.lit. anàs, awest. ana- «ten»). D rozwój:we wskazanej funkcji wyjątkowe, obecnetylko w powyższym cytacie; samwzmocniony partykułą zaimek onże,częsty zwłaszcza w XVI w., w j. stpol.funkcjonuje ponadto jako part. «jużto».AKopięć (1) [BZ] D zn. «znowu, ponownie,jeszcze raz»: Opięć rzekł Bog:wywiedź ziemia stworzenie żywe [BZ,71, 36]. D gram. przysłów. D etym. psł.*opęt}; ogsłow. – czes. opět, ros. opját’,sch. òpēt. D rozwój: częste w stpol.przekładach Biblii; wychodzi z użyciaz końcem XV w.BToprawiać (1) [Satyra] D zn. «naprawiać,poprawiać, odnawiać, ulepszać»: Jedwowynidą pod południe,/ A na drodzepostawają,/ Rzekomo pługi oprawiają[Satyra, 191, 8]. D gram. czas., psł. kon. III-jo- | -je- ? stpol. kon. II -’ę, -’esz(*oprawiaję, *oprawiajesz) |IV-am,-asz; ndk. D etym. pie. *prō-uo-; psł.*opravjati, *opravjajo¸; ogsłow.–czes.˘