Wersja elektroniczna słownika (pdf)

dyjabeł 36trzysta rycerzow [LA, 173, 13]. D gram.rzecz., psł. dekl. -o- ? pol. dekl. m.D etym. psł. *dvor}; ogsłow. – czes.dvůr, ros. dvor, scs. dvor}. D rozwój:psł. *dvor} ? stpol. dvōr ? śrpol.dvór; pierw. zn. «przestrzeń zamkniętawrotami, zagroda» rozszerzone do«to, co jest na zewnątrz», por. wyjśćna dwór.JGdyjabeł zob. diabeł.KDKdziać (6) [LA, Kgn] D zn. 1. «nazywaćkogoś imieniem»: Ach, krolu wielikinasz,/ Coż ci dzieją Męszyjasz [LA, 173,2]. Eufamijan jemu dziano [LA, 173, 23].2. «mówić, powiadać»: Bądźcie, dzie,tako mądrzy, jakoć są wężewie mądrzy[Kgn VI, 40, 4]. D gram. czas., psł. kon. III-jo- | -je- ? stpol. kon. II -’ę, -’esz;ndk. D etym. pie. *d h ē-; psł. *dějati,*dějo¸ (iter. do *děti, *dedjo¸) «położyć;zrobić; rzec» (psł. *děti komu j}mę«nadać komuś imię»); ogsłow. – czes.książk. i przest. dít «mówić, powiadać,powiedzieć», strus. dějati «czynić, robić;mówić», błr. pot. dzéjac’ «robić»,dial. dzéic’ «gadać», słoweń. dejáti«czynić, działać; mówić», scs. dějati«czynić, działać» (por. stind. dádhāti«stawia, kładzie», lit. dė´ti «kłaść, stawiać,umieszczać; sadzić,siać;robić»).D rozwój: psł.*dějati ? stpol. *Źejaći ?stpol. Źać | Źejać (forma nieściągniętaczas. występuje w gw. płn.pol.); wyrazdziś używany tylko w wąskim wyspecjalizowanymzn. «wyrabiać na drutach,szydełkiem lub maszynowo»; poświadczonyw zabytkach stpol. bezok. Źeć(i)może kontynuować psł. *děti.D por. działo, dziecię, nadzieja,odzienie, zdziać.WDdział (1) [RsK] D zn. «podział, dzielenie,rozdzielenie (szczególnie majątku)»:Jako prawie wiemy i świaczymy,eż Mściwojow cum uxore clara dzierżysiłą mocą to, co sie działem i łożemsie dostała Świętochnie [RsK, 48, 2].D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. m. D etym. psł. *děl{; ogsłow. –czes. díl, ros. del, scs. děl{. D rozwój:psł. *děl{ ? stpol., śrpol., npol. Źał; odXIV w. stpol. i dial. też «grzbiet góry,wzniesienie».D por. dzielen.JGdziałać (1) [Tęcz] D zn. «czynić, robić»:A skarżąc na ziemiany, by jim gwałtydziałali [Tęcz, 193, 13]. D gram. czas., psł.kon. III -jo- | -je- ? pol. kon. IV -am,-asz; ndk. D etym. psł. *dělati, *dělajo¸«stawiać (np. budynek); czynić, pracować»(/ rzecz. *dělo); ogsłow. – czes.dělat, ros. délat’, sch. dje – lati, scs. dělati.D rozwój: psł. *dělati ? stpol. Źałać(i)| Ź ełać(i) (rzadsze) ? śrpol. Ź ałać |Źełać (rzadsze).D por. dziać, dziela.WDdziało (2) [RP] D zn. 1. «czynność, wykonywanieczegoś, uczynek, praca»:Mow se mną, boć mam działo,/ Gdyćsię se mną mowić chciało [RP, 197, 75].2. «rzecz wykonana, dzieło»: Gospodziniewszechmogący,/ Nade wszytkostworzenie więcszy,/ pomoży mi todziało słożyć [RP, 195, 3]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -s- ? pol. dekl. n. D etym. psł.*dělo / *děti «dziać» +*-lo-; ogsłow.– czes. dělo «armata», ros. déło «czyn;sprawa, interes, dzieło», scs. dělo«dzieło». D rozwój: psł. *dělo ? stpol.,śrpol., npol. Ź ało; pierw. jeden wyrazdziało w zn. «dzieło, czyn, robota, praca»(w tym zn. do dziś w dial.) i w zn.wyspecjalizowanym «machina oblężnicza,narzędzie wojenne»; procesy wyrównańformalnych (pierw. działo, aleMsc. lp. dziele, lm. dzielech) doprowadziłydo rozszczepienia na dwa odrębnewyrazy już w XV w.; w XVI w.