Wersja elektroniczna słownika (pdf)

ndk. D etym. pie. *uelk- «ciągnąć»; psł.*velkti ? *vlec’i | *voloč’i | vlěšti;ogsłow. – czes. vléc vleku, ros. volóč’,volokú, sch. vleči, vlečīm, scs. vlěšti, vlěko¸(por. lit. vilkti, grec. hélkō «ciągnę»,var3k- «ciągnąć», niem. walken «ugniatać»).D rozwój: zach.słow. *vlec’i ?stpol. *vl’ec’ ? stpol., śrpol. vlec.ISwleźć (1) [Kgn] D zn. «wpełznąć, wsunąćsię do wewnątrz»: Wtoreć przyrodzeniejest to wężewe, iże gdyż sięon chce odmłodzić (...) a potem więcon wlezie w durę ciasną [Kgn VI, 40, 13].D gram. czas., psł. kon. I -o- | -e- ?stpol. kon. I -ę, -’esz; dk. D etym. pie.*lēǵ h - «niski; pełzać po ziemi»; psł.*v{lězti / *lězti «pełzać»; ogsłow. –czes. vlézt, ros. vlezt’, mac. vleze, scs.v{lěšti (por. łot. l ~ ezêt «iść powoli»,stprus. līse «pełza, czołga», stislandz.lāgr- «niski», ang. low «niski»). D rozwój:psł. *v{lezti ? stpol. *vl’eźći ?stpol. vl’eźć ? śrpol. vleźć.D por. naleźć.ISwładnąć (1) [BZ] D zn. «mieć zdolnościwładania sobą, ruszać się»: I wszemustworzeniu na ziemi, jeż to sobąwładnie [BZ, 72, 54]. D gram. czas., psł.kon. II -no- | -ne- ? pol. kon. I -ę,-’esz; dk. D etym. psł. *voldno¸ti (/*voldati) ? *vlodno¸ti |*volodno¸ti |*vladno¸ti; ogsłow. – czes. vládnout,ukr. volodíty, scs. vladno¸ti. D rozwój:zach.słow. *vlodno¸ti ? stpol. *vłodnąći? stpol. vłodnąć ? vładnąć(grupa vła – od XV w. pod wpływemczeskim) ? śrpol. vładno¸ć.D por. włodać.ISwłodać (1) [Pfl, Ppuł] D zn. «rządzić,panować»: Włodać będziesz nad nimiw mietle żelaznej [Pfl II, 17, 15]. D gram.czas., psł. kon. III -jo- | -je- (1. os. lp.cz. ter. włodzę) ? pol. kon. IV -am,-asz; ndk. D etym. pie. *ual- | ualdh-wisz 236wisz (1) [RP] D zn. «roślinność porastającamokre łąki, na brzegach rzek,jezior»: Ma kosa wisz, trawę siecze,/Przed nią nikt nie uciecze [RP, 197, 79].D gram. rzecz., psł. dekl. -jo- ? pol.dekl. m. D etym. psł. *viš}; wyrazzachowany w j. pol., słoweń. i niektórychdial. wsch.słow. – strus. viš}, słoweń.v^ıš; być może spokrewniony zestprus. wissene, norw. v^ise «miotełka».D rozwój: wyraz poświadczony w gwarachviś «sitowie» (Kujawy), «tatarak»(Sandomierskie, Radomskie); w dawnejpolszczyźnie składnik przysł. i fraz.,np. Jałowe role, kędy tylko wisze i kąkole(Szymon Budny XVI w.), tonąc, łapamysię wiszu (Jakub Wujek XVI w.),w nazwisku Wiszowaty poświadczonyprzym. derywat od wisz.IW-Gwkupienie (1) [RsK] D zn. «kupienie,wykupienie»: Tej niwie Albertus niebył nigdy gospodzien po wkupieniu ażdo tych miast [RsK, 48, 20]. D gram. rzecz.,psł. dekl. -jo- ? pol. dekl. n. D etym.psł. *v{-kup-j-en}je; rzecz. od czas. psł.*v{kupiti, *kupiti / goc. kaupōn«handlować»; ogsłow. – czes. vykoupit(se), słc. vykúpit’, ros. výkupit’, błr.padkúpicca «wkupić się», bułg, odkúpvane«wykup» (por. stwniem. kouffen,niem. kaufen, łac. caupo, cauponis«szynkarz»). D rozwój: stpol. vkuṕeńe? śrpol. fkuṕeńe; w tym zn. rzecz.wkupienie (podobnie jak czas. wkupić)wyszedł z użycia, zachował się czas.zwrotny wkupić się, np. w zwrociewkupić się w czyjeś łaski, oraz pochodnydo niego rzecz. – nazwa czynności.D por. kupić.IW-Gwlec (1) [Tęcz] D zn. «ciągnąć, przesuwać»:Zabiwszy, rynną ji wlekli, nawschod nogi włożyli,/ Z tego mu gańbęczynili [Tęcz, 193, 10]. D gram. czas., psł.kon. I -o- | -e- ? pol. kon. I -ę, -’esz;˘˘˘