Wersja elektroniczna słownika (pdf)

kłodnik 66– czes. klimat «drzemać», serb. klimati«kiwać się, zasypiać» (por. stind. klāmyati,klāmati «słabnie, staje się zmęczony»,klamah «osłabienie, zmęczenie»,łac. calumnia «fałszywe oskarżenie,oszczerstwo»). D rozwój: psł. *klamati? stpol. *kłamaći ? stpol., śrpol.kłamać; w dobie staropolskiej wyrazpojawił się w nowym znaczeniu «mówićnieprawdę» obok używanego w tymznaczeniu łgać / psł. *l{gati.APkłodnik (1) [Kśw] D zn. «więzień zakutyw kłodę = dyby»: Grzesznik pieklony jeść jako kłodnikw ciemnicy skowany [Kśw II, 11, 35].D gram. rzecz., psł. dekl. -o- ? pol.dekl. m. D etym. psł. *koldnik{ (odrzecz. *kolda «kłoda» + *-}nik{) ?zach.słow. *klodnik{; ros. przest. kolódnik.D rozwój: kłoda to pierw. «cośrozszczepionego, odciętego», następnie«pień drzewa» i «różne przedmiotyzwydrążonego pnia», w tym dyby «pieńz otworami do zamykania nóg więźnia»,stąd kłodnik to dosłownie «więzieńzakuty w kłodę».JGkmieć (2) [RsP, Satyra] D zn. «chłoppoddany we włościach szlacheckichlub duchownych, posiadacz gospodarstwarolnego»: Piotr przyjał w sołtysarolę, a kmiecia puścił precz [RsP, 44, 11].D gram. rzecz., psł. dekl. -i- ? pol.dekl. m. D formy tekstowe: kmiecie M.lm. D etym. pźn.psł. *k{met} / śrłac.comes «towarzysz panującego albowodza, osoba należąca do orszaku panującego»,wtórnie o «wyższych i niższychurzędnikach»; w niektórychj. słow. – czes. arch. kmet «kmieć,chłop», słc. książk. kmet «mądry starzec,głowa rodu», ros. daw. kmet’«wolny mieszkaniec wsi», bułg. kmet«wiejski starosta». D rozwój: pźn.psł.*k{met} ? stpol. kḿeć; w j. pol. degradacjazn.: pierw. «wysoki urzędnikksiążęcy» ? «zamożny wolny chłop»? «chłop, wieśniak»; w XX w. pot.kmiotek to «pogardliwie o mężczyźniepochodzącym ze wsi, niezbyt rozgarniętym,nieobytym».JGkochać się (2) [Kśw] D zn. «znajdowaćw kim, czym przyjemność, mieć upodobaniedo kogoś, czegoś»: Leżący są,jiż się wgsze kochają [Kśw II, 11, 12].D gram. czas., psł. kon. III -jo- | -je- ?pol. kon. IV -am, -asz; ndk. D etym.płn.psł. *koXati o pierwotnym znaczeniu«dotykać»; obecnie zach.słow.i wsch.słow. – czes. kochat se, ukr.kochátysja. D rozwój: psł. *koXati ?stpol. *koXaći ? stpol., śrpol. koXać;w stpol. i śrpol. z zaimkiem zwrotnymkochać się ma zakres znaczeniowyszerszy niż obecnie: «cieszyć się», «weselićsię», «podobać się», «być przyjemnym»;w XVI–XVII w. liczniepoświadczone zn. konkretne: «rozrastaćsię, rozwijać się (o roślinach)»,z prefiksami wykochać się «bujnie wyrosnąć»,skochać się «rozmnożyć się,rozrosnąć się»; rzadziej bez zaimkazwrotnego kochać «dogadzać, sprzyjać»,«rozweselać, sprawiać komuśprzyjemność», «pieścić».APkoł (1) [Słota] D zn. «gruby kij, pal,drąg»: A mnogi idzie za stoł,/ Siędzieza nim jako woł,/ Jakoby w ziemięwetknął koł [Słota, 188, 21]. D gram.rzecz., psł. dekl. -o- ? pol. dekl. m.D etym. psł. *kol{ «odłupany kawałdrzewa»; ogsłow. – czes. kůl, ukr. kil,słoweń. kòł, scs. kol{. D rozwój: w wyraziezaszło wzdłużenie zastępcze ō pozaniku jeru w wygłosie, a następnieścieśnienie; w XVI w. kół i rzadsze koł;dziś w tym zn. pierw. dem. kołek.JGkoniec (3) [KŚ, RP] D zn. 1. «miejsce,gdzie się jakaś rzecz kończy, najdalszy