Wersja elektroniczna słownika (pdf)

149glądu», «wyznać, wyjawić», «zeznaćwsądzie», «rozpatrzyć wsądzie, osądzić»,«wziąć pod uwagę».D por. znać.ISpozor (1) [ŻMB] D zn. «wygląd, powierzchowność,widok»: Proścież Boga,wy miłe i żądne maciory,/ By wamnad dziatkami nie były takie to pozory,/Jele ja nieboga ninie dziś zeźrzała/Nad swym, nad miłym Synem kraśnym[ŻMB, 180, 33]. D gram. rzecz., psł. dekl.-o- ? pol. dekl. m. D etym. psł. *pozor{/ psł. czas. *poz}rěti, pozirati; ogsłow.– czes. pozor «uwaga», ros. pozór«hańba, wstyd», chorw. pozor «baczność,uwaga». D rozwój: prymarne zn.etymologiczne to: «to, co się postrzega,widzi», «spojrzenie, wzrok»; stpol.zn. wtórne są wynikiem specjalizacji:«wygląd, powierzchowność, widok»,«specjalne spojrzenie, baczenie, uwaga»,podobnie zn. współczesne.D por. uźrzeć, weźrzeć.KDKpozwać (2) [RsP] D zn. «wezwać kogośdo sądu na wniosek powoda, wytoczyćkomuś o coś proces»: Czso pozwałJakub miedzy mną a miedzy Bodzechną,to pozwał po prawie, bośmy tosądzili [RsP, 45, 31-32]. D gram. czas., psł.kon. I -o- | -e- ? pol. kon. I -ę, -’esz;dk. D etym. psł. *poz{vati / *z{vati;ogsłow. – czes. pozvat, słc. pozvat’, ros.pozvát’, sch. pozvati, scs. poz{vati.D rozwój: psł. *pozvati ? stpol. *pozvaći? stpol., śrpol. pozvać; w j. stpol.wyraz poświadczono również w zn.«wezwać, zawołać».D por. nazwać, wezwać.ISpożałować (2) [ŻMB, Tęcz] D zn.«współczuć, zlitować się nad kimś»:Pożałuj mię, stary, młody,/ Boć miprzyszły krwawe gody [ŻMB, 180, 5].D gram. czas., psł. kon. III -jo- | -jepożałowaćviti. D rozwój: psł. *pos{droviti ? stpol.*pozdrov´ići ? stpol., śrpol. pozdrov´ić;w dobie stpol. również w zn. «powitać,wypowiedzieć formułę przywitania,słowem lub gestem wyrazić przy spotkaniużyczliwość, szacunek».D por. zdrowy.ISpoziewaćpoziewając (1) [RP] D zn. «ziewając»:Nie było warg u jej gęby,/ Poziewając,skrżyta zęby [RP, 196, 36]. D gram. im. cz.ter. czynny, odm. prosta. D etym. im.od psł. *pozěvati / *zěvati / *z}jati«otwierać się, rozwierać się, stać sięotworem»; ogsłow. – czes. pozívat, ros.pozevát’, sch. zijévati, scs. zěvati (por. lit.žiōti, łot. žvaties «ziewać», łac. hiāre«ziać», stind. vidžihite «ziać»). D rozwój:dawna forma B. lp. r. m. im. cz. ter.w odm. prostej (poziewając) uległaadwerbizacji, psł. czas. *pozěvati ?stpol. *poźevaći ? stpol., śrpol. poźevać;wyraz wyszedł z użycia po XIX w.ISpoziewając zob. poziewać.ISpoznać (3) [Słota, RP] D zn. «zdobyćo czymś wiedzę, dowiedzieć się, jakiecoś jest»: Wszytcy ludzie, posłuchajcie,/Okrutność śmirci poznacie!/Wy, co jej nizacz nie macie,/ Przyskonaniu ją poznacie [RP, 195, 8, 10].D gram. czas., psł. kon. III -jo- | -je- ?pol. kon. IV -am, -asz; dk. D formytekstowe: poznają cz. ter. lm. 3. os.D etym. psł. *poznati / *znati; ogsłow.– czes. poznat, ros. poznát’, sch. poznati,scs. poznati. D rozwój: psł. *poznati? stpol. *poznaći ? stpol., śrpol.poznać; w dobie stpol. czas. występowałrównież w zn. «zorientować się,dowiedzieć się o czymś», «przypomniećsobie kogoś (coś) znajomegozobaczywszy (też usłyszawszy) go, rozpoznać»,«poznajomić się z kimś, zobaczyćkogoś i zapamiętać go z wy-