Referentiekader geldboetes - Europese Beweging

2 Straftoemeting in het strafrecht
2.1 Veel vrijheid; OM‐beleid en rechterlijk beleid
Een belangrijk kenmerk van ons strafrecht is dat het een grote ruimte geeft bij het toemeten
van straffen. Tot op heden kent ons Wetboek van Strafrecht alleen algemene, lage strafminima.
De duur van de tijdelijke gevangenisstraf is ten minste een dag (art. 10 lid 2 Sr), en ook de duur
van de hechtenis is ten minste een dag (art. 18 lid 1 Sr). Het bedrag der geldboete is ten minste
€ 3, volgens artikel 23 Sr. 1 Voor de taakstraf geeft de wet geen minimum (art. 22c Sr). De maxi‐
maal op te leggen straffen zijn voor zover het om vrijheidsstraffen en geldboetes gaat per straf‐
baar feit vastgelegd. Tussen de algemene strafminima en de specifieke strafmaxima geeft het
wetboek de strafoplegger veel vrijheid.
Dat wil echter niet zeggen dat aan het wetboek geen indicaties kunnen worden ont‐
leend betreffende de wijze waarop de strafoplegger van deze vrijheid gebruik dient te maken.
Deze in het wetboek vervatte indicaties worden in het navolgende eerst in kaart gebracht.
Daarna worden andere rechtsinstrumenten besproken die het toemeten van straffen in het
strafrecht normeren. Hiermee komt de opzet van dit hoofdstuk overeen met de twee in het
vorige hoofdstuk onderscheiden niveaus of rationaliteiten waarop of waarmee de hoogte van
straffen wordt genormeerd: de wet (het Wetboek van Strafrecht; de volgende paragraaf) en het
beleid, waarbij nader wordt onderscheiden tussen het OM‐beleid in de vorm van de Polaris‐
richtlijnen en de overige OM‐beleidsregels (§ 3) en de rechterlijke oriëntatiepunten straftoeme‐
ting en de Databank Consistente Straftoemeting (§ 4). Aansluitend wordt apart aandacht ge‐
schonken aan de OM‐afdoening; nagegaan wordt in hoeverre bepaalde bevindingen uit de vori‐
ge paragrafen vanuit het perspectief van deze nieuwe afdoeningswijze anders beoordeeld die‐
nen te worden (§ 5). Dit hoofdstuk sluit af met een samenvatting en tussenconclusie (§ 6).
2.2 Het Wetboek van Strafrecht
2.2.1 Inleiding
De belangrijkste indicatie inzake straftoemeting die het Wetboek van Strafrecht kent, is de
maximumstraf. Op (bijna) ieder feit is een vrijheidsstraf gesteld die tijdelijk kan zijn, en in dat
geval een aantal maanden tot een groot aantal jaren kan bedragen, en die in sommige gevallen
zelfs levenslang is. Daarnaast is op ieder feit een geldboete gesteld, waarvan de maximale hoog‐
te door de toepasselijke boetecategorie wordt bepaald (art. 23 Sr).
Die maximale straffen worden door de ernst van het strafbare feit bepaald, zoals de
wetgever deze heeft gewaardeerd. In het wetboek is een aantal factoren te herkennen die meer
in het algemeen gesproken op deze waardering van invloed zijn. Dat is, bij misdrijven, in de eer‐
ste plaats het subjectieve element. Het maakt voor de op te leggen straf buitengewoon veel uit
of een gevolg opzettelijk of culpoos teweeg is gebracht (vgl. art. 287 en art. 307 Sr). Voorts is het
al dan niet voltooid zijn van het delict van belang. Het maximum van de hoofdstraffen wordt bij
een poging met een derde verminderd (art. 45 Sr) en bij voorbereiding met de helft (art. 46 Sr).
Poging is daarbij enkel bij misdrijven strafbaar gesteld; voorbereiding zelfs alleen bij misdrijven
waarop naar de wettelijke omschrijving een gevangenisstraf van acht jaar of meer is gesteld.
Ook de ernst van de bijdrage aan het strafbare feit is van belang. Het maximum van de hoofd‐
1 De boetebedragen worden periodiek geïndexeerd. Zo zijn de boetebedragen per 1 januari 2011 verhoogd met 15%. Dat heeft
overigens ook gevolgen voor bijvoorbeeld de waarde van de sanctiepunten die worden gebruikt in de verschillende OM‐richtlijnen
(daarop wordt verderop uitvoerig ingegaan). De waarde van sanctiepunten is verhoogd naar € 29 per sanctiepunt.
1