Referentiekader geldboetes - Europese Beweging

Het strafrechtelijk sanctiestelsel zou aldus op het niveau van de wet enigszins geflexibiliseerd
kunnen worden. Daarnaast valt te overwegen een wettelijke basis te creëren voor normering
van straftoemeting in lagere algemeen verbindende voorschriften.
Een dergelijke basis ontbreekt thans. De wet voorziet in algemene strafminima die zeer
laag zijn (voor de geldboete is het algemeen geldende minimum € 3; art. 23 lid 2 Sr) en maxima
die per delict bepaald zijn. Voor de geldboete is dat, behoudens de enkele uitzonderingen die in
het voorgaande zijn aangestipt, het maximum van de voor het feit bepaalde boetecategorie.
Hoe de rechter en het OM in het concrete geval een tussen het algemene minimum en het spe‐
cifieke maximum gelegen geldboete dienen vast te stellen, wordt door de wet niet nader ge‐
normeerd.
Een dergelijke normering is, zo bleek in hoofdstuk 2, wel te vinden in andere, niet‐
wettelijke regelgeving: beleidsregels en richtlijnen (‘soft law’). Van belang zijn vooral de Polaris‐
richtlijnen en andere OM‐beleidsregels. Daarnaast zijn door het LOVS landelijke oriëntatiepun‐
ten voor de straftoemeting geformuleerd. Voorts bestaan er binnen rechtbanken en gerechts‐
hoven eigen oriëntatiepunten.
Bij afwezigheid van een nadere wettelijke normering kunnen deze beleidsregels en richt‐
lijnen die in de kern berusten op zelfbinding zonder meer positief gewaardeerd worden. De con‐
sistentie in de straftoemeting, en daarmee een gelijke en rechtvaardige behandeling van burgers
die in dezelfde positie verkeren, wordt erdoor vergroot. Het is echter de vraag of met (niet‐
wettelijke) normering op het niveau van beleidsregels en richtlijnen kan worden volstaan. Een
belangrijk argument voor nadere wettelijke normering is het legaliteitsbeginsel en daarmee
verbonden belangen als rechtszekerheid, rechtseenheid en democratische legitimatie van
machtsuitoefening. Deze belangen zijn gediend met een nadere normering van straftoemeting
in (op de wet berustende) lagere algemeen verbindende voorschriften.
Wat betreft de (democratische) legitimatie schiet zeker normering van straftoemeting
door organen als het LOVS tekort. Maar ook rechtszekerheid en rechtseenheid zijn erbij gebaat
dat normering van straftoemeting aan de hand van lagere algemeen verbindende voorschriften
geschiedt. Een essentieel kenmerk van normering die op zelfbinding berust, is namelijk dat an‐
deren daar niet aan gebonden zijn. Dat het OM op basis van eigen beleidsregels een eis formu‐
leert, bindt de rechter niet bij het gebruik dat deze van zijn bestraffingsbevoegdheid maakt. De
grondslag van zelfbinding van rechterlijke oriëntatiepunten is zelfs problematisch te noemen. In
elk geval is duidelijk dat het LOVS geen bevoegdheid heeft om rechters te binden. 6 Verdedigbaar
is dat gerechten wel de bevoegdheid tot het vaststellen van rechtersregelingen toekomt. 7 Maar
ook als wordt aangenomen dat deze de bevoegdheid tot het normeren van straftoemeting om‐
vat, zal duidelijk zijn dat rechtseenheid en (daarmee) rechtszekerheid op nationaal niveau langs
deze weg niet optimaal bevorderd kunnen worden.
Bij dit alles springt in het oog dat OM‐beleidsregels en rechterlijke oriëntatiepunten
naast elkaar van toepassing kunnen zijn, met alle onduidelijkheden van dien. Ook deze onduide‐
lijkheden zouden wellicht met lagere algemeen verbindende voorschriften over de straftoeme‐
ting kunnen worden ondervangen.
De Wet OM‐afdoening brengt mee dat de nadelen van de vigerende normering van
straftoemeting extra pregnant zijn geworden. Kern van de wet is dat de bevoegdheid tot be‐
straffing niet enkel meer aan strafrechters is voorbehouden. Ook officieren van justitie kunnen
onder omstandigheden straffen opleggen ( in ‘strafbeschikkingen’). Zelfs opsporingsambtenaren
6
F. Vellinga‐Schootstra, Strafrechtersrecht: rechtersregelingen in het strafproces, in: Pet af, Liber amicorum D.H. de Jong, red. B.F.
Keulen, G. Knigge en H.D. Wolswijk, Nijmegen: WLP 2007, p. 497.
7
F. Vellinga‐Schootstra, Strafrechtersrecht: rechtersregelingen in het strafproces, in: Pet af, Liber amicorum D.H. de Jong, red. B.F.
Keulen, G. Knigge en H.D. Wolswijk, Nijmegen: WLP 2007, p. 497. Vgl. ook het NJV‐preadvies van De Wijkerslooth 2007, p. 187.
12