Stahl’ın Temel Psikofarmakolojisi.compressed

“Esrar antagonisti” rimonabantın keşfi, sigaradan alkolizme ve esrar kötüye kullanımına
dek madde bağımlılığının farklı tiplerinde terapötik amaçla kullanımını mümkün
kılmıştır. Ek olarak rimonabant obezite ve metabolik sendromda da yaygın şekilde denenmiş
ve bazı ülkelerde kullanımı onaylanmıştır. Ancak uzun dönem kullanımının intihar
düşüncelerini artırabilmesiyle ilişkili kaygılar nedeniyle Birleşik Devletler’de henüz
onaylanmamıştır.
Halüsinojenler
Halüsinojenler ödül sisteminde serotonin sinaplarına etki eden ajanlar grubuna dahildirler
(Şekil 19-40). Bazen “trip” olarak da adlandırılan intoksikasyon tablosuna neden olurlar.
Bu tablo görsel illüzyon ve halüsinasyonu da içeren duyusal deneyimlerle
karakterizedir ve hem içsel hem de çevresel uyaranlara karşı farkındalık artmıştır. Bu halünisyonlar
belirgin bir bilinç düzeyinde, konfüzyon olmaksızın yaşanır ve hem psikedelik
hem de psikotomimetik olabilir. “Psikedelik” terimi duyusal farkındalığın arttığı,
yaşanan deneyimin kişinin aklında adeta bir çeşit inanç etkinliği gibi görüldüğü ve tüm
dünya ya da evrenle bağlantılı olduğu sanılan tablolar için kullanılır. Psikotomimetik ise
psikozu tetikleyen deneyimler için kullanılır. “Trip” ve psikoz arasındaki benzerlik yüzeyseldir.
Daha önce de tartışıldığı gibi kokain ve amfetamin gibi uyarıcılar çok daha belirgin
şekilde psikozu tetiklerler.
Halüsinojen intoksikasyonunda görsel illüzyonlar görülür. Hareketli görüntülerde çizgilenme
ve akma, makropsi ve mikropsi olabilir. Duygusal ve ruhsal labilite, zaman akışının
yavaşlaması, renkleri duyabilme ve sesleri görebilme hissi, ses algısının
yoğunlaşması, depersonalizasyon ve gerçeklik duygusunun kaybı ve tüm bunlara rağmen
tam bir uyanıklık vardır. Bunun dışında yargılama bozukluğu, aklını kaçırma korkusu,
anksiyete, bulantı, taşikardi, hipertansiyon ve vücut sıcaklığında artış görülebilir. Halüsinojen
intoksikasyonunda “bad trip” olarak da adlandırılan panik atak benzeri tablolar görülebilir.
İntoksikasyon yükseldikçe kişi akut konfüzyonel durum (deliryum) ve ajitasyon
yaşayabilir. Bu paranoya ve delüzyonlu açık psikoza dönüşebilir.
Halüsinojenler iki temel sınıfa ayrılır. Birinci sınıf serotonine benzer (indolalkilaminler)
ve klasik halüsinojenler olan LSD (d-liserjik asit dietilamit), psilosibin ve dimetiltriptamini
(DMT) içerir (Şekil 19-41). İkinci sınıftakiler ise norepinefrine ve dopamine
benzer; aynı zamanda amfetaminle (fenilalkilaminlerle) ilişkilidir. Bu sınıfa meskalin,
DOM (2,5-dimetoksi-4-metilamfetamin) ve diğerleri dahildir. Yakın zamanda, sentetik
kimyagerler MDMA (3,4-metilen-dioksimetamfetamin) ve “Foxy” (5-metoksidiizopropiltriptamin)
gibi yeni “tasarım” ilaçlar ortaya çıkarmıştır. Bunlar ya uyarıcı ya
da halüsinojen etkiyle karmaşık bir tabloya yol açar ve kullanıcılar tarafından bazen
MDMA, bazen de “ekstazi” olarak adlandırılırlar. MDMA öfori, oryantasyon bozukluğu,
konfüzyon, artmış sosyalleşme ve artmış bireysel içgörü ve empati hissi yaratır.
Halüsinojenler nörotransmitter sistemleriyle oldukça karmaşık etkileşimlere sahiptirler.
Bunların en belirgin olanı 5-HT 2A reseptör bölgelerine agonist etkidir (Şekil 19-42).
Ek olarak 5-HT reseptörlerine (özellikle de 5-HT 1A somatodendritik otoreseptörler ve 5-
HT 2C reseptörleri) ve özellikle norepinefrin ve dopamin olmak üzere diğer nörotransmitterler
üzerine etkileri olduğu kesindir; ancak bu etkilerin önemi daha az bilinmektedir.
MDMA aynı zamanda serotonin taşıyıcısının (SERT) (Şekil 19-42) kuvvetli bir inhibitörü
ve 5-HT’nin salıvericisi gibi gözükmektedir. MDMA ve çok sayıda diğer ilaç serotonin
akson uçlarını hasara uğratabilir. Ancak halüsinojenlerin çoğunun etkisini açıklayabilecek
ortak mekanizma 5-HT 2A reseptörlerinin uyarımıdır.
990 Temel Psikofarmakoloji