Stahl’ın Temel Psikofarmakolojisi.compressed

şekil 6-8 de görüldüğü gibi sadece bir moleküler anomalisi bulunan ve semptomu olmayan
bireylerdeki gibi bir biyolojik endofenotiptir. Her iki aşırı aktif devrenin fMRI (fonksiyonel
manyetik rezonans) taraması aynı gibi görülür. Fakat şekil 6-9’daki hastalar telafi
edici mekanizmalardan yoksundur ve ayrıca yedek sistemlerde de moleküler kusurlara
sahiptir. Bu yüzden bu vakalarda anormal biyolojik endofenotip sessiz değildir ve psikiyarik
bir semptom olarak muhtemelen anksiyete oluşturur (Şekil 6-9).
Şekil 6-7’den 6-9’a kadar (6-9 dahil) strese yatkınlık modelinin ana çerçevesi gösterilmektedir.
Yatkınlık stres etkeni bir ya da daha fazla olsa da hiç olmasa da biyolojik bir
ristir. Aynı stres farklı yatkınlıkları olanlarda normal biyolojik endofenotip ile hiç semptom
sergilemeyebilir (Şekil 6-7), anormal biyolojik endofenotip ile hiç semptom görülmeyebilir
(Şekil 6-8) veya anormal biyolojik endofenotip ile birlikte semptomlar
görülebilir (Şekil 6-9). Bu tümüyle kırılma noktasına ulaşmaya bağlıdır.
Mental hastalıkların stres yatkınlık modelinde kırılma noktasına ulaşmaları şekil 6-10
ve şekil 6-13 arasında çeşitli yollar üzerinden bir asma köprü benzeşimi kullanılarak resmedilmiştir.
Şekil 6-10’un ilk panelinde asma köprüdeki kablolar olarak gösterilen genler
normal yapıdadır ve köprü sadece kendini taşımamakta, aynı zamanda hafif bir stres
etkeni (orta panelde yük oluşturan küçük araba), hatta ciddi stres etkeni (sağ panelde
yüklü büyük kamyon) durumunda bile ayakta durabilmektedir. Aslında köprü sağlam ve
yedek sistemleri olacak şekilde inşa edilmiştir. Eğer bir kablo koparsa (küçük moleküler
bir anomaliyi kodlayan bir geni temsil eder, Şekil 6-11 ilk panel) köprü yıkılmaz ve herhangi
bir stres yapıcı yük olsa bile ayakta alır (orta ve sağ panel). Diğer kablolar daha ağır
bir yüke maruz kalsa da köprü ilave yük dikkate alınarak inşa edildiği için problem yoktur
(Şekil 6-11).
İki kablonun birlikte kopması ile problem oluşmaya başlar (analoglar iki bozulmuş
geni temsil ediyor). Köprü yıkılmaz (Şekil 6-12, sol panel) ve bu hafif stresi de problemsiz
olarak atlatabilir (orta panel). Bununla beraber, ağır stres ile birlikte problem oluşmaya
başlar (sağ panel). Bu durumda işler yavaşlamaya başlar ve ağır yük kaldırma ve hızla ilgili
problemler yaşanır. Ancak her şeye rağmen ağır stres altında bile, yardımcı sistemler
sayesinde sistem başarıyla varlığı devam ettirebilir ve yerinde kalır (Şekil 6-12).
Ancak şekil 6-13’te gösterildiği gibi çok sayıda kablo koptuğunda ve köprü artık ağır
bir yükle karşılaştığında büyük bir yatkınlık veya risk oluşur. Buna rağmen yardımcı sistemler
köprüyü korumaya çalışır (şekil 6-13, sol panel) ve yetersiz de olsa köprü hafif
yüke karşı başarıyla dayanabilirken (Şekil 6-13, orta panel), ağır bir yük geldiğinde ve çok
sayıda kablo koptuğunda durum telafi edilemez hale gelir. Yardımcı sistemler de fazla etki
gösteremez ve köprü kırılma noktasına ulaşır (Şekil 6-13 sağ panel). Köprü yıkılır, yani
mental bir hastalık oluşur.
Stresi arttıran veya dengeleyen kişilik
Genlerin kodladığı küçük moleküler anomaliler, çevresel stres etkenleri veya bunların birlikte
olması hikayenin tamamı değildir (Şekil 6-14). Başka bir karmaşık durumu da buna
ekleyebiliriz. Bir stres etkeni sonucunda ortaya çıkan sorun sadece bununla karşılaşan kişinin
genleri ile değil, kişiliği ile de ilişkilidir. Aslında, kişilik ve huy gelişiminin kendisi,
hem genetik hem de çevresel açıdan kendi karmaşık genetiğine sahiptir. Bu şekilde, eğer
benzer stres etkenleri, bir kişinin durumu iyi yönetme becerisi tarafından iyi süzülürse
olumsuz duruma karşı adaptif yanıt gelişir ve stres hafifleyerek genom üzerindeki etkileri
zayıflar; sonuçta hiçbir strese bağlı semptom görülmez (normal bir fenotip). Şekil 6-14’ün
190 Temel Psikofarmakoloji