Stahl’ın Temel Psikofarmakolojisi.compressed

TABLO 2-1 Bazı seçilmiş nörotrofik faktörler: Beyin toniklerinden alfabetik bir çorba
NGF
sinir büyütücü faktör
P75
pro-apoptotik reseptörler
TrkA
anti-apoptotik reseptörler
GDNF
glial hücre-kökenli nörotrofik faktörler (neurturin, c-REF ve
R-alfayı içerir)
BDNF
beyin kökenli nörotrofik faktör
NT-3,4 ve amp-5 Nörotrofin 3,4 ve 5
CNTF
siliar nörotrofik faktör
ILGFI ve II
insülin benzeri büyütücü faktörler
FGF
fibroblast büyütücü faktör (asidik ve bazik şekillerde olabilir)
EGF
epidermal büyütücü faktör
tına neden olur. Bu durum, hücresel zehirleme veya nekroz olarak bilinen boğulmayla ilgili
denetimsiz bir olay değildir (Şekil 2-10). Nekrotik hücre ölümü, iltihabi bir cevapla
ilgili ani ve ciddi bir hasar oluşumu ile karakterizedir. Bunun tam tersine, apoptozis daha
sinsidir ve yavaş yavaş yok olma ile ilişkilidir. Nekrotik hücreler patlarken apoptotik hücreler
büzüşür (Şekil 2-10). Apoptozisi ilk keşfeden bilim insanları bu kelimeyi nekrozis
ile kafiyeli olması ve aynı zamanda kelime anlamıyla “düşme”/ bir ağaçtan veya çiçekten
yapraklarının düşmesi anlamına karşılık gelmesi amacıyla uydurmuştur. Hücre ölümünün
mekanizması, eğer aktive olursa, kendi kendini yok etmeye neden olmak üzere
hazır duran bir takım genleri içermektedir.
Düzinelerce nörotrofik faktör, merkezi ve periferik sinir sistemlerindeki nöronların hayatta
kalmalarını düzenler (Tablo 2-1). Nörotrofik faktörler, sinir hücrelerinin beslenmesi
ve banyosunu sağlayan ve adeta alfabedeki tüm harflerden bir kimyasalın karışımıyla oluşan
bir beyin çorbasına katkıda bulunurlar. Bunlardan bazıları sinir büyüme faktörü (NGF),
bazıları glial hücre hattı kökenli nörotrofik faktör (GDNF), ve yine bazıları da diğer çeşitli
nörotrofik faktörlerle ilişkilidir (Tablo 2-1). Nörotrofinlerin ve büyüme faktörlerinin daha
kapsamlı bir listesi de Tablo 5-11'de verilmiştir. Bazı nörotrofik faktörler, nöronları kendi
apoptotik kılıçları üzerine düşürmek suretiyle hücresel intiharını tetikleyebilir. Beyin sanki
hangi sinirlerin yaşayacağını veya hangilerinin kısmen öleceğini bir nörotrofik faktörün onları
besleyecek ya da ölüme terk edecek olmasına göre seçiyor gibidir. Bu da bazı moleküllerin
(NGF gibi) apoptotik nöronal ölümü tetiklemek üzere proapoptotik “biçici”
reseptörlerle iletişimi yoluyla olabilir. Bununla birlikte, eğer NGF nöroprotektif bir “koruma"
reseptörü üzerinden eyleme karar verirse, nöron gelişimi söz konusu olur.
Nöronal göç
Doğru nöronlar sadece seçilmekle kalmayıp, aynı zamanda beynin doğru bölümlerine de
göç etmelidir (Şekil 2-1, 2-2, 2-11 ve 2-12). Beyin intrauterin dönemde henüz yapım aşamasındayken
bütün nöronlar amaçsızca gezinmektedir (Şekil 2-11 ve 2-12). Nöronların
uygun olmayan göçü, yaşamın ileri dönemlerinde epilepsi, zeka geriliği, psikoz ya da
muhtemelen öğrenme yetersizliği ve çeşitli çocukluk dönemi-başlangıçlı psikiyatrik hastalıklar,
örneğin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu gibi, nörogelişimsel hastalıklara
yol açabilir (Şekil 2-12). Daha sonra, yetişkin beyininde nöronal öncüleri içeren ve
yukarıda tartışılan iki bölge hariç, olgunlaşmış nöronların sadece aksonları hareket eder.
Nöronlar başlangıçta gelişen beyinin merkezinde üretilirler. Yaklaşık bir trilyon kadar
nörondan seçilen 100 milyar insan nöronunun, işlevlerini gereğine uygun bir şekilde yapmak
için doğru yerlere göç etmesi gerektiğini düşünün. Tüm bu nöronal trafiği muhte-
Nöronların Yapısı ve İşlevleri
29