Stahl’ın Temel Psikofarmakolojisi.compressed

spontan ateşleme frekanslarının düşük olmasıyla ilişkilidir. Şekil 17-7’deki beyinde görülen
yetersiz uyarılmış mekanizmalar, başarılı bir stimülan tedavisi sayesinde Şekil 17-8’de görülen
normal aktivasyon seviyelerine yükseltilebilir. Bu stimülan norepinefrin taşıyıcısını (NET)
inhibe eden bir ilaç olan atomoksetin, oral yavaş-salınım formülasyonuyla alfa 2A adrenerjik
agonist guanfasin ER ya da uyanıklığı uzatan ajanlardan modafinil olabilir (Şekil 17-8).
Şekil 17-9’da tedavi öncesi ve sonrası DEHB’de beyin devrelerindeki değişim de gösterilmektedir.
DEHB hastaları genellikle dikkat ve yönetici işlev testleriyle birlikte prefrontal
korteks alanlarını uygun bir biçimde faaliyete geçirmekte zorlanmaktadırlar. Bazı
çalışmalar Stroop testi sırasında DEHB hastalarının dorsal ASK alanını aktif hale getiremediklerini
ve bunun yerine normal olarak bu işlevde rol almayan ve bu işlevi çok yavaş,
etkisiz ve hatalı yerine getiren beyin alanlarını (Şekil 17-9’da üst kısımda mor renkle gösterilen)
aktif hale getirdiklerini göstermektedir. Prefrontal kortekste dopamin ve/veya alfa
2A adrenerjik reseptör aktivasyonunu arttıran ajanlarla tedavi edildiklerinde, bu insanlar
uygun beyin alanlarını faaliyete geçirebilmekte ve bu testlerde daha iyi performans sergileyebilmektedir
(Şekil 17-9’da alt kısım). Zihinsel performanslarını geliştirmek amacıyla
narkolepsi hastalarına stimülan verildikten sonra da prefrontal kortekslerinde benzer
bir durum gözlenmektedir (16. Bölümdeki tartışmalara ve Şekil 16-31’e bakınız). Dolayısıyla,
uyarılmışlıkla bağlantılı nöral ağların aynı zamanda uyku/uyanıklık bozuklukları
ve bunların tedavilerinin nörobiyolojik temelleriyle de bağlantılı olduğu anlaşılmaktadır
(16. Bölümde ayrıntılı olarak tartışılmış, 16-1 ile 16-5 arası şekillerde de resmedilmiştir).
Dikkat ederseniz Şekil 17-8’de tedaviden sonra yalnızca DEHB semptomlarının iyileştiği
değil, ayrıca dopamin ve norepinefrin nöronlarının tonik tepki oranlarının da artığı
görülmektedir. Dopamin nöronlarının tonik ve fazik ateşleme oranları 16. Bölümde ele
alınmış ve Şekil 16-32’de resmedilmiştir. Normal derecede bir uyarılmışlık ve prefrontal
kortekste bilginin etkili bir biçimde işlenmesiyle bağlantılı dikkat, motor aktivite ve dürtü
kontrolünün normal seviyelerde olması, hipotetik olarak DA (dopamin) ve NE (norepinefrin)
nöronlarının normal düzeyde tonik faaliyet göstermelerine dayanmaktadır (Şekil
17-8’de alt kısma bakınız).
Uyarılmışlık mekanizmaları düşük seviyede olduğu zaman, yalnızca NE ve DA kullanan
uyarılmışlık nöronlarının (Şekil 17-7 altta) tonik tepki oranları da düşük olmakla kalmayıp,
ayrıca prefrontal kortekste bulunan piramidal nöronlar da “akordu bozulmuş” gibi tepki vermekte
ve önemli nöronal sinyalleri önemsiz “gürültüden” ayırt edememektedir (Şekil 17-10,
solda). DEHB’de piramidal nöronların ayarı bozulduğu zaman, hastalar tek bir şey üzerinde
diğer şeylerden daha fazla odaklanamazlar, çünkü tüm sinyaller aynı gelir; dikkatlerini sürdüremezler,
çünkü dikkatleri bir sinyalden diğerine kolaylıkla kayabilir; düşünmeden, dürtüsel
olarak davranırlar ya da hareket ederler. DA ve NE aktivasyonunu artırarak prefrontal
uyarılmışlık düzeylerini yükseltmek, prefrontal kortekste sinyal-gürültü-ayrışımını geliştirebilir
(Şekil 17-10, ortası), ve böylece DEHB belirtilerine iyi gelebilir. D 1 reseptörlerine bağlanan
dopamin gürültü seviyesini indiriyor olabilir, alfa 2A adrenerjik reseptörlere bağlanan
NE ise sinyal oranını yükseltiyor olabilir (Şekil 17-10, orta kısım). Etkisiz çalışan prefrontal
devrelerin daha düşük ya da yüksek seviyede faaliyet gösterdiği fikri yerine “akordunun bozuk
olduğu” fikri 7. Bölümde ele alınmış ve Şekil 7-25 ve 26’da resmedilmiştir.
Aşırı uyarılmışlık ve DEHB
İyi şeyler de bazen gereğinden fazla olabilir. Bu durumda, uyarılmışlık mekanizmaları gereğinden
yüksek olduğunda da sinyal-gürültü-ayrışımı kötüleşir ve ortaya uyarılmışlığın düşük
olduğu durumdan çok da iyi bir durum çıkmaz. Şekil 17-10’da spektrumun sağ uç kısmıyla
sol uç kısmını karşılaştırın). Buna paralel olarak aşırı uyarılmış bazı DEHB hastaları (Şekil
17-7, sağda) eksik uyarılmışlık sergileyen diğer DEHB hastalarıyla (Şekil 17-7, solda) aynı
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
873