Stahl’ın Temel Psikofarmakolojisi.compressed

TABLO 19-2 Dokuz adet önemli terim ve açıklamaları
KÖTÜYE KULLANMA/SUİSTİMAL (ABUSE): Olumsuz sonuçlarına ve kültürel olarak kabul görmemesine
rağmen herhangi bir ilacı kendine uygulamak.
ALIŞKANLIK/MÜPTELA OLMA (ADDICTION): İlaç kötüye kullanımına karşı konulmaz biçimde bağlanma
(kompulsif kullanım), kaynağın güvenceye alınması ve uzak kalma sonrası tekrar başlamaya kuvvetli
eğilimle karakterize davranışsal kalıp.
BAĞIMLILIK (DEPENDENCE): Bir ilacın tekrarlayan uygulamaları sonucunda oluşan ve yoksunluk sendromunun
ortaya çıkmaması için ilaç kullanımının sürmesini gerektiren fizyolojik nöroadaptasyon durumu.
PEKİŞTİRME (REINFORCEMENT): Keyif verici bir ilacın tekrarlayan kendine uygulamalara yol açma
eğilimi.
TOLERANS (TOLERANCE): Belirli dozlarda, tekrarlayan uygulamalar sonrasında oluşur. Etkide azalmaya
yol açar, ya da aynı etkiyi elde etmek için daha fazla doz alımını gerektirir.
ÇAPRAZ TOLERANS ve ÇAPRAZ BAĞIMLILIK (CROSS-TOLERANCE ve CROSS-DEPENDENCE):
Bir ilacın başka bir ilacın fiziksel bağımlılık belirtilerini baskılayabilmesi ve fiziksel bağımlılık durumunu
sürdürebilmesi.
YOKSUNLUK (WITHDRAWAL): Bağımlılık yapıcı bir ilacın aniden kesilmesi sonucunda ortaya çıkan
psikolojik ve fizyolojik yanıtlar.
NÜKS (RELAPSE): Hastanın etkin tedavisini kesmesi üzerine tekrar hastalığın özgün durumuna dönülmesi
GERİ TEPME (REBOUND): Hastaların bazen etkin tedaviyi kesmelerini takiben yaşadıkları ve özgün
hastalık durumunun daha da artmasıyla karakterize tablo.
Bu bölümün hedefi, okuyucuların sadece madde kötüye kullanımının ödül devrelerini
nasıl etkilediğini anlamasını sağlamak değil, aynı zamanda, şu an kullanımda olan çeşitli
tedavilerin nasıl etkili olduklarını da biyolojik temelleriyle ele almaktır. Bu nedenle
madde kullanım bozuklukları ana hatlarıyla özetlenecektir. Ayrıntılı klinik açıklamalar
ve tanısal değerlendirmeler için standart referans kaynaklardan faydalanılmalıdır. Bazı
faydalı tanımlamalar Tablo 19-2’de sunulmuştur. Buradaki tartışmada nikotinden alkole,
opiyatlardan uyarıcılara dek çeşitli madde kullanımlarında nörotransmitterlerle ve beyin
devreleriyle çeşitli patolojik mekanizmaların ilişkileri vurgulanacaktır. Bunun dışındaki
ilaçların kötüye kullanımları ve ilaca bağlı olmayan dürtüsel bozukluklardan da kısaca söz
edilecektir. Son olarak, çeşitli cinsel bozuklukların ödül devreleriyle ilişkileri hipotetik
olarak ele alınacaktır.
Ödül devreleri
Ödülün son ortak yolağı olan mezolimbik dopamin devresi
Ödül ve pekiştirmenin beyindeki son ortak yolağının mezolimbik dopamin yolağı olduğu
hipotezi kurulmuştur (Şekil 19-1). Hatta bazıları buranın beyinin “birinci keyif merkezi”,
dopaminin de “birinci keyif nörotransmitteri” olduğunu düşünür. Mezolimbik dopamin
nöronlarından dopamin salıverilmesini tetikleyen çok sayıda doğal yol bulunmaktadır.
Bunlardan bazıları entellektüel başarı, atletik başarı, güzel bir senfoniden keyif alma veya
bir orgazm yaşamaktır. Bu durumlar bazen “doğal yükselme” (Şekil 19-1) olarak adlandırılır.
Mezolimbik dopamin yolağına gelen ve doğal yükselmeleri düzenleyen girdiler
Ödül Sistemi Bozuklukları, İlaç Kötüye Kullanımı ve Tedavileri
945