Stahl’ın Temel Psikofarmakolojisi.compressed

Sinaptik plastisite
Nöronlar doğru yerlere göç ettikten ve aksonlar doğru dendritlerin yakınına doğru büyüdükten
sonraki basamak, sinaptik bağlantıların kendi aralarındaki mükemmel moleküler
yapılanmalarıdır. Sinapslar bir nöronun çoğu bölümlerinde oluşabilir; sadece dendritlerindeki
aksodendritik sinapslar şeklinde değil, aynı zamanda somadaki aksosomatik sinapslar
ve hatta aksonların başlangıç ve sonlarında da (aksoaksonik sinapslar) oluşabilir
(Şekil 2-20). Bu gibi sinapsların “asimetrik” olduğu söylenir. Çünkü iletişim yapısal olarak
tek yönlü olacak şekilde yani anterograd olarak, birinci nöronun aksonundan, ikinci nöronun
dendrit, soması veya aksonuna doğru (Şekil 2-20 ve 2-21) tasarlanmıştır.
Bu durum, presinaptik unsurların postsinaptik unsurlardan farklı oldukları anlamına
gelmektedir (Şekil 2-21). Özellikle nörotransmitterler, presinaptik sinir sonlanmalarında
dolu bir silahtaki mühimmat gibi muhafaza edilirler ve daha sonra postsinaptik nörondaki
reseptörlerini hedef almak üzere ateşlenirler.
Sinapslar nasıl oluşur? Bu sürecin genel bir özeti Şekil 2-22’de gösterilmiştir. Çoğu aksonlar,
bir aday postsinaptik bölge ile temas kurmadan çok önce, zaten mevcut olan postsinaptik
elementlerle moleküler bağlantılar kurmak için kullanılan unsurların birkaç
tanesine sahiptir (Şekil 2-22 ve 2-23). Benzer şekilde, çoğu potansiyel postsinaptik bölgeler,
yakınlarında hiç akson olmasa bile, presinaptik bölgelerle bağlantı kurma potansiyeline
sahip birkaç molekül içerir (Şekil 2-22 ve 2-23). Bunların her biri tam gelişmemiş
bir yarı-sinaps oluşturur ki, bu yapı fırsat doğduğu zaman-yani biri diğeri ile fiziksel temas
kurduğunda- pre-hemisinaptik moleküller ile post-hemisinaptik moleküller arasındaki bağlantı
aracılığıyla oluşan bir deneme bağlantısı kurma yetisine sahiptir. Eğer deneme bağlantısı
işe yaramazsa, bağlantı asla güçlendirilemez ve kaybedilir. Ancak, tıpkı flört etmek
gibi, deneme bağlantısı başarılı olursa her yarı sinaps diğeriyle olan ilişkisini güçlendirmek
için çalışır. Böylece, her unsur bir diğeri ile paylaştığı bağlantılarına giderek daha çok molekül
katarak, en sonunda tam olarak işleyen bir sinaps oluşturur (Şekil 2-22).
İki tam gelişmemiş yarı sinapstan, tam olarak gelişmiş bir işlevsel sinaps oluşması için,
çok sayıda özelleşmiş moleküler bileşen bir araya getirilmelidir. Bu bileşenler, ya önceden
oluşmuş ve akson sonlanmalarındaki yarı sinapslarda veya dendritik yumrulardaki yarı sinapslarda
beklemekte olan malzemelerden, ya da her yarı sinapsın kendi genomuna gönderdiği
kimyasal sinyaller aracılığıyla ilgili hücrenin nükleusunda yapıldıktan sonra yeni
oluşan sinaps bölgesine taşınan yeni sinaptik moleküllerden köken alırlar.
Yeni sinaps oluşum bölgesi, tıpkı bir inşaat sahası gibi, sinapsın iki tarafını da gerçekten
yapısal ve işlevsel ünitelere dönüştürmek için gerekli olan bazı çok özel proteinlerin
sentezini ve taşınmasını hızlandıran aktivite nedeniyle çok hareketlidir.
Hem pre- hem de postsinaptik yarı sinapslar, “hücresel adezyon moleküllerine”
(CAMs= cellular adhesion molecules) hücre dışı temas bölgelerine katkıda bulunmak suretiyle,
paylaştıkları yapısal bağlantıyı güçlendiren bir tip “moleküler yapıştırıcı” temin
ederler (Şekil 2-25 ve Tablo 2-2). Bu iki unsur aynı zamanda aktin gibi hücre içi iskelet
proteinlerine de gereksinim duyar. Aynı proteine iskelet kasında da yeni oluşan pre- ve
postsinaptik elemanların şeklini ve dayanıklılığını desteklemek için ihtiyaç vardır (Şekil 2-
26). Presinaptik bölge, postsinaptik elemanlarda olmayan, nörotransmitterlerle dolu sinaptik
veziküller, sentetik ve katabolik enzimler, geri alım taşıyıcıları, iyon kanalları ve
nörotransmitter salıverilmesine izin veren aktif bölgeyi oluşturan özelleşmiş proteinler gibi
bazı çok özel maddelere gereksinim duymaktadır (Şekil 2-27). Postsinaptik bölgede de
presinaptik nöron tarafından kullanılan nörotransmitterlerle uyumlu postsinaptik reseptörler,
sinyal ileti molekülleri ve presinaptik nöronlardan gelen sinyallerin algılanmasına
izin veren postsinaptik kalınlaşma bölgesini oluşturan özelleşmiş proteinler gibi presinaptik
bölgede bulunmayan özelleşmiş proteinlerin bulunması gerekmektedir (Şekil 2-27).
36 Temel Psikofarmakoloji