Stahl’ın Temel Psikofarmakolojisi.compressed

ŞEKİL 5-3 Dört transmembran bölgeli
reseptör. Pentamerik ligand kapılı iyon
kanalının dört transmembran alt birimi. Bir
reseptörde bu alt birimlerden beş kopya
bulunur. Her alt birim membran boyunca
içeri ve dışarı dört defa kıvrılarak dört
transmembran bölgesini oluşturur.
oluşturmaktadır. Bu yüzden sadece kanal olarak değil, reseptör olarak da adlandırırlar. Bu
terimler iyon kanalı/reseptörlerin ikili işlevlerini belirtmek için kullanılmakta ve bu reseptör/iyon
kanalı kompleksini tanımlamak için neden birden fazla terim kullanıldığını
açıklamaktadır.
Ligand kapılı iyon kanalları, iyon kanalı etrafındaki alt birimleri oluşturan uzun diziler
şeklinde birçok amino asitten oluşmuştur. Bu alt birimlerin yapısında ilaçlardan nörotransmitter
ve iyonlara kadar birçok madde için bağlanma bölgeleri mevcuttur. Bu
kompleks proteinlerde bazı iyonların geçtiği bazılarının da bağlandığı kanalların olduğu
birçok bölge bulunmaktadır. Bir nörotransmitter, hatta birbirinden uzak ve farklı bağlanma
yerlerinde etki eden iki ko-transmitter ve birçok allosterik modülatör –örneğin, nörotransmitterin
bağlandığı bölgeden farklı bir yere bağlanan doğal maddeler veya ilaçlarkanal
açılmasının duyarlılığını artırıp azaltabilir.
Pentamerik alt tipler
Birçok ligand kapılı iyon kanalı beş protein alt biriminden oluşmuştur. Bu yüzden pentamerik
diye adlandırılır. Ligand kapılı iyon kanallarının pentamerik alt tiplerinin alt birimleri
dört transmembran bölgeye sahiptir (Şekil 5-3). Bu membran proteinleri
membrana 4 kez girip çıkarlar (Şekil 5-3 ve 5-4A). Nöronal membrana girdiklerinde bu
alt birimlerin 4 transmembran bölgeleri Şekil 3’te görüldüğü gibi gergin bir yapıda değildir
ve Şekil 5-4A’da görüldüğü gibi bir araya gelerek kümeler oluşturur. Bu alt birimlerin
5 tanesi seçildiğinde (Şekil 5-4B), bir araya gelerek, ortasında iyon kanalı bulunan
ve tam olarak fonksiyonel pentamerik yapıda bir reseptör oluşturur (Şekil 5-4C). Her alt
birimdeki reseptörler farklı bölgelerdedir. Bazı bağlanma yerleri kanal içerisinde olmasına
rağmen birçoğu kanal dışındaki farklı bölgelerde yerleşmiştir.
GABA-A, nikotinik kolinerjik, serotonin 5-HT 3 ve glisin reseptörleri bu pentamerik
yapının tipik birer örneğidir (Tablo 5-1). Ligand kapılı iyon kanalları üzerinden etikili
ilaçlar Tablo 5-2’de ve bu reseptörler üzerinde indirek agonist veya antagonist etkili olanlar
ise Tablo 5-3’de listelenmiştir.
Eğer bu yapı yeterince karmaşık olmasaydı, pentamerik iyonotropik reseptörlerin birçok
farklı alt-tipi olurdu. Pentamerik iyonotropik reseptörlerin alt tiplerinin adlandırılması,
reseptörü oluşturan her 5 alt birimden hangilerinin seçildiğine bağlı olarak değişir.
Her dört transmembran alt birimi için bir çok alt tipin bulunması bir çok farklı yapıya
sahip reseptörün oluşabilmesine olanak vermektedir. Doğal nörotransmitterler tüm iyo-
126 Temel Psikofarmakoloji