Richtlijn: Mammacarcinoom (2.0) - Kwaliteitskoepel

weefseldosis per mammografie is sterk afhankelijk van de dikte van de borst en bedraagt ongeveer 1,66
mGy bij een standaardopname van 6 cm (mGy = milliGray = gangbare maat voor stralingsdosis). De dosis
per onderzoek is gemiddeld ongeveer 3 maal 1,66 mGy. Dit getal kent per individu een grote spreiding, de
dosis kan oplopen tot 2,12 mGy per onderzoek bij vrouwen die een grote borstdikte én veel klierweefsel
hebben. De glandulaire doses worden continue gecontroleerd door het LRCB [LRCB, 2008]. Ze liggen
onder de door de EUREF (2006) vastgestelde acceptabele dosislimieten.
Ter vergelijking: per jaar absorbeert iedere inwoner van Nederland ongeveer 2,5 mGy aan natuurlijke
achtergrondstraling, afkomstig uit de kosmos en de aarde [RIVM, 2003].
Risicoinschatting en risicogetallen
De kans op een door straling geïnduceerd carcinoom is zeer klein en kan niet worden berekend, maar
uitsluitend worden geschat op basis van epidemiologische risicomodellen van retrospectieve studies. Zo’n
carcinoom is niet te onderscheiden van de ‘gewone’ carcinomen, waardoor het zeer moeilijk is, het risico
goed in te schatten. Daarbij komt, dat de latentietijd erg lang kan zijn, tot ongeveer 20 jaar. In een analyse
van Preston waarin data van acht cohorten zijn samengevoegd, is gevonden dat er een lineaire relatie is
tussen het extra risico op mammacarcinoom en de stralingsdosis [Preston, 2002].
Het lifetime risico om een stralingsgeïnduceerd mammacarcinoom te krijgen is afhankelijk van de
startleeftijd. Het is zeer laag bij vrouwen tussen de 50 en 65 jaar: 1 per miljoen per mGy dosis. Het lifetime
risico voor een vrouw tussen de 25 en 30 jaar is bijna twee keer zo groot (1,8) [NHSBSP, 2003; Berrington
de Gonzalez, 2005].
In een Brits screeningsonderzoek wordt de verhouding tussen het aantal gedetecteerde en het aantal
geïnduceerde carcinomen geschat op 170:1. Deze verhouding verslechtert bij toename van klierweefsel
[NHSBSP, 2003]. In een Nederlandse modelstudie, waarbij wordt uitgegaan van een dosis van 1,3 mGy
per opname bedraagt de verhouding tussen het aantal gedetecteerde en het aantal geïnduceerde letale
carcinomen 684:1 [de Gelder, 2011].
BEIR VII (2006) geeft een model voor tumorinductie ten gevolge van ioniserende straling. In dit model
neemt het extra risico op tumoren als gevolg van ioniserende straling straling kwadratisch toe met het
afnemen van de leeftijd. Dus, hoe jonger blootgesteld aan ioniserende straling en hoe hoger de dosis, hoe
groter de kans op tumorinductie.
BRCA1 en BRCA2 genen zijn betrokken bij DNA-reparatieprocessen. Mutatiedraagsters zullen dus in
theorie minder goed in staat zijn eventuele schade na blootstelling aan ioniserende straling te repareren.
Op grond hiervan moet worden verondersteld, dat de kans op een stralingsgeïnduceerd mammacarcinoom
bij deze populatie groter is dan bij niet-genmutatiedraagsters. Om een indruk te krijgen van deze risico’s
werd een systematische search gedaan naar literatuur over de periode 1989-2009 gericht op het vinden
van studies over de blootstelling aan lage dosis straling en risico op mammacarcinoom in vrouwen met een
verhoogde kans op mammacarcinoom vanwege een familiaire belasting of genmutatie [Jansen-van der
Weide, 2010]. Op deze manier werden 7 studies gevonden [Andrieu, 2006; Bernstein, 2006; Goldfrank,
2006; John, 2007; Ma, 2008; Millikan, 2005; Narod, 2006]. Omdat er in geen van de studies preciese
informatie beschikbaar was over de stralingsdosis waaraan de patiënt was blootgesteld werd de
cumulatieve dosis geschat.
De odds ratios uit de verschillende studies werden gepooled. Er werd een toename van het risico op
mammacarcinoom als gevolg van lage dosis straling in de groep van vrouwen met verhoogde kans op
mammacarcinoom gezien van 1,3 (95%CI 0,9-1,8). Blootstelling voor het 20ste levensjaar gaf een hoger
risico op stralingsgeïnduceerde mammacarcinoom (OR 2,0; 95%CI 1,3-3,1), evenals een gemiddelde van
meer dan 5 screens (OR 1,8 95%CI 1,1-3,0). Blootstelling tussen het 20ste en 40ste levensjaar gaf ook
een verhoogd risico (OR 1,3; 95%CI 0,96-1,7), zij het niet significant.
Conclusies:
Niveau 1
Richtlijn: Mammacarcinoom (2.0)
Screening van de algemene populatie vanaf 50 jaar met behulp van mammografie
resulteert in mortaliteitsreductie. Er is een verschil in mortaliteit tussen vrouwen die wel
aan screening deelnemen en vrouwen die niet aan screening deelnemen.
Eenderde deel van de vastgestelde mortaliteitsreductie zou kunnen worden
toegeschreven aan adjuvante systemische therapie.
A1 Schopper 2009, Paap 2010
03/27/2012 Mammacarcinoom (2.0) 9