Richtlijn: Mammacarcinoom (2.0) - Kwaliteitskoepel

Richtlijn: Mammacarcinoom (2.0)
aantoonbaar meer symptomen [Ganz, 1996]. Andere psychosociale klachten kunnen echter veel langer
duren, zoals de angst dat de kanker terugkomt, een negatief lichaamsbeeld of problemen in de seksualiteit.
Deze klachten vertalen zich in onderzoek echter niet zonder meer in een slechtere beoordeling van de
eigen kwaliteit van leven [Ganz, 1996; Gulliford, 1997].
Meer risico lopen jonge borstkankerpatiënten, patiënten die radio- en/of chemotherapie kregen, zij die al
emotioneel kwetsbaar waren vóór de diagnose, patiënten met comorbiditeit, patiënten die onvoldoende
sociale steun ervaren, en patiënten met een laag inkomen. Confrontatie met borstkanker laat ook positieve
effecten zien zoals posttraumatische groei en “benefit finding” [Mols, 2005].
Inmiddels lijkt de vroeger gedocumenteerde verhoogde kans op hart- en vaataandoeningen, geassocieerd
met radiotherapie, minder groot bij de radiotherapietechnieken die tegenwoordig worden gebruikt. De late
bijwerkingen van radiotherapie hebben consequenties voor de nazorg: radiofibrose heeft invloed op
bewegen en vergroot het risico op lymfoedeem [Collette, 2008]. De kwaliteit van leven vertoont dan ook
grote onderlinge verschillen [Vaittinen, 2000; Hayes, 2007; Montazeri, 2008].
De literatuur laat zien dat partners, net als patiënten, reageren met verhoogde angst en depressie op de
diagnose kanker. Tussen de 20% en 40% geeft aan klinisch verhoogde psychologische stress te ervaren.
In de loop van de tijd nemen angst en depressie af tot normale proporties.
Een 20-25% van de kinderen, een substantieel deel daarvan zijn kinderen van een moeder met
borstkanker, geeft aan klinisch gezien meer emotionele en gedragsproblemen te hebben en 29% geeft aan
posttraumatische stresssymptomen te ervaren wanneer ze horen dat een ouder kanker heeft. Ook bij
kinderen nemen de problemen af in de loop van het eerste jaar na diagnose wanneer de behandeling
positieve effecten heeft maar ongeveer een derde blijft langdurig emotionele en gedragsproblemen en/of
posttraumatische stresssymptomen houden. Vooral adolescente dochters en zonen in de
lagerschoolleeftijd lopen risico. De ouders zelf blijken niet altijd goed op de hoogte van de problemen die
kinderen ervaren door de confrontatie met kanker [Pitceathly 2003, Hagedoorn 2007, Visser 2004,
Huizinga, 2005, Gazendam 2011].
Interventies bij psychosociale problemen en vermoeidheid
Begeleiding binnen de programmatische nacontrole
Van oudsher worden patiënten vooral poliklinisch vervolgd mbv controle bezoeken. Uit een Engels
onderzoek kwam naar voren, dat patiënten vooral tevreden zijn over de controlebezoeken vanwege de
geruststelling die hen dit verschafte. Wel bleek dat bij artsen de toon soms overmatig positief was en
gericht op de korte termijn, terwijl de verpleegkundigen actiever waren in het detecteren van onbegrepen
aspecten en het geven van mondelinge en schriftelijke informatie [Beaver, 2005]. De behoefte aan meer
informatie en de voorkeur voor additionele onderzoeken hangt samen met het angstniveau van de patiënt
[de Bock, 2004]. Het feit dat patiënten verwachten meer kans te hebben op een langere overlevingsduur
wanneer metastasen in een vroeger stadium worden ontdekt leidt tot een hogere vraag naar testen om
metastasen op te sporen. Dit duidt erop dat patiënten niet voldoende geïnformeerd zijn over de primaire
doelstellingen van de nazorg [de Bock, 2004].
Er zijn diverse studies die hebben laten zien dat frequente routinematige polibezoeken onvoldoende zijn
om psychosociale steun te bieden [Allen, 2002]. Pennery (2000) beschreef zelfs dat de polibezoeken
vooral een bron van angst en ongerustheid zijn. Omdat de polikliniekbezoeken bovendien wel veel dure tijd
vergen van de medisch specialisten, zijn er verschillende studies gedaan naar alternatieve vormen.
Telefonische controles door een gespecialiseerd verpleegkundige [Koinberg, 2004] of nazorg door de
huisarts [Grunfeld,1996; Grunfeld, 2006; Gulliford, 1997] zijn bijvoorbeeld tenminste even effectief
gebleken als nazorg door de medisch specialist, zowel wat betreft patiëntentevredenheid, kwaliteit van
leven, als tijd tot ontdekken van recidief. Uit de gerandomiseerde MaZorg studie [Kimman, 2010; Kimman
2011 (1)(2)], en een vergelijkbare studie in de UK [Beaver, 2009], is gebleken dat het vervangen van de 3
maandelijkse polibezoeken door telefonische controle door de gespecialiseerd verpleegkundige tot een
even hoge kwaliteit van leven en patiëntentevredenheid leidde als frequente poliklinische controle.
Psychologische interventies
De literatuur is niet eenduidig over de effectiviteit van psychologische interventies. Van sommige
psychosociale interventies is enig bewijs gevonden, soms betreft dat een positief effect van de interventie
voor een bepaald probleem zoals bijvoorbeeld een reductie van depressie, angst, pijn of vermoeidheid. Het
gaat om cognitieve gedragstherapie, psycho-educatie, problem solving therapie, relaxatie en professioneel
geleide sociale steungroepen. De review van Gottlieb (2007) (bestaande uit 44 empirische studies,
waaronder 32 RCT’s en waarvan 20 bij mammacarcinoompatiënten) laat positieve gevolgen zien voor het
psychosociaal functioneren van kankerpatiënten van door professionele hulpverleners geleide sociale
steungroepen [Newell, 2002; Osborn, 2006; Gielissen, 2006; Rowland, 2009; Bloom, 2008; Gottlieb, 2007].
03/27/2012 Mammacarcinoom (2.0) 182