O’tkan <strong>kunlar</strong>Abdulla QodiriyBargi to‘kilib quruq shoxlari bilan qolg‘an maydon ichi tumanlik oydin, majhul kishiyuzini oyding‘a berib, xaroba uy ostida qadalib turg‘anliqdan uning kim ekanligini tanishoson edi. Bu alamzada, zulmdiyda yuz eng so‘ngg‘i kurashka hozirlang‘an bir yigit edi...Otabek xaroba uy devori yonida so‘ng chekdagi bir e’tibor bilan ichkariga quloqsolmoqda edi. Ichkaridan o‘tin yorib o‘choqqa o‘t qalash harakatlari eshitilar, gohi xotinkishining tovshi ham kelib qo‘yar edi. Ul bir-ikki qayta ohista adimlar bilan xaroba uylarningu boshi bilan bu boshig‘a borib keldi, ya’ni ichkariga oshib tushmak uchun qulayroq o‘rinchog‘lar edi. Xaroba imoratlarning o‘rta bir yeridagi raxnadan oshib tushish qulayroqbo‘lg‘ani uchun shuning ostig‘a shumshayib o‘lturdi. O‘lturishi hamono qayoqdandir oyoqtovshi eshitkandek bo‘ldi-da, sekingina o‘lturgan joyig‘a yerga singgandek qilib yotib oldi.Oyoq tovshi to‘xtab narigi yoqdan usta Alimning tovshi keldi. Usta Alimning xuftandanqaytib kelganligini ongladi va uning maydonga kirish ehtimoli bo‘lg‘anliqdan shu ko‘yiyotaberdi.Vaqt juda sekin harakat qilar edi. Ul o‘zining har bir yurak tepishini sanag‘andeko‘tkuzar edi. Kuzning yoqimsiz shamoli o‘pkani qichitib, yo‘talni qistatar, ul chalqanchayotqan ko‘yi og‘zini o‘ramlab ko‘mak kutkan kabi ko‘kka ko‘zini tikkan edi.Oradan bir-bir yarim soatlar chamasi vaqt o‘tib ketdi. Tevarakdan «jannatqushlari»ning birinchi tovshi qichqirilib o‘tdi, shu kezda xaroba havli tomondan bir nechaoyoq tovushlari eshitildi-da, ul o‘rnidan turib quloq solishg‘a majbur bo‘ldi. Bir muncha vaqtonglashilmag‘an so‘zlashish tovushlari kelib turgach, darichaning g‘iyq etib ochilishidanso‘ng, bu tovushlar yana ham uzoqlashdilar. Otabek devorg‘a intildi va sekingina yuqorig‘ako‘tarildi. Buzuq uyning darichasi-dan narigi qatordag‘i ayvon va undagi o‘choqda yonibturg‘an o‘t ko‘rindi. Ammo ochiqqina bo‘lib uy ichidan kishilar tovshi kelar edi. Ulo‘marilmasliq etib devor ustiga mindi va osong‘ina xaroba uy ichiga o‘zini oldi. Chunki uytomi o‘pirilib ostig‘a bosqanliqdan uyning sahni juda ham yuza edi. Avaylab uch-to‘rt adimbosdi-da, uyning buzuq darichasi yonig‘a kelib to‘xtadi va mo‘ralabqina havli yuziga qaradi.Qarshidag‘i uyning har ikki darichasi ham yopiq, ammo tirqishlaridan sham’ yoruqlig‘iko‘rinar va boyag‘ig‘a qarag‘anda sekinroq bir tovushda g‘o‘ng‘ir-g‘o‘ng‘ir so‘zlashisheshitilar edi. Oradan o‘n besh daqiqa chamasi fursat o‘tib tovushlar bir oz yuqorilashibkelmakka boshladi. Bu orada uydan qo‘lig‘a lagan ushlagan bir xotin chiqdi-da, qozondanlaganga bir narsani ko‘tara berdi. Otabek go‘yo shuni kutib turg‘andek uzoq bir tin oldi vao‘zini chetka burdi. Xotin lagan bilan uyga kirib ketkach, ichidan taqing‘an xanjarini qinidansug‘urib oldi-da, damini oyding‘a solib boqdi va xanjarining uchini yonboshidan orqasig‘ao‘tquzib ushladi, yana uyni kutib to‘xtadi. Xotin yana chiqg‘an va toboqlarg‘a sho‘rba suzaboshlag‘an edi. Uyga bir-ikki qatnab suzilgan sho‘rbalarni tashib bitirgan, uyning eshiginibekladi-da, kirib ketdi.Otabek havlining o‘rtasig‘a, tut yog‘ochining yonig‘a kelib to‘xtag‘an va janubda kishiyo‘qmi, deb alang‘lar edi. Ul bu to‘g‘rida bir qanoat hosil etkach, bitta-bitta bosib kishilikuyning yo‘lak tomonidag‘i darichasi yonig‘a yetdi va o‘zini so‘ng chekda ehtiyotlab darichaostig‘a o‘lturdi. O‘lturishi hamono dimog‘ig‘a ichkulik bilan sho‘rba isi kelib urdi.Uydagilarning so‘zlarinigina emas, hatto tomoq chaynashlarini ham eshitsa bo‘lar edi.Ichkaridan kimdir birav shap-shap etib chaynab der edi:— Endi menga berma, Sodiq, Mutal polvong‘a beraver!Otabek bu tovushning kimniki bo‘lg‘anlig‘ini bilgan edi.— Hadeb menga beraverasanlarmi, oralatib Jannat opamga ham berib qo‘y, xa-xa-xa!— Bizning kampirga bersang qaytarmasdan icha beradir!— Bersa ichaberaman, qix... o‘zim xotin bo‘lsam ham Mutal polvonlarning o‘niniqochiraman, qix...Bu so‘zdan so‘ng, uy ichini kuchlik bir kulgi tovshi qopladi. Kulgi bosilg‘ach, so‘zboshlandi:130
O’tkan <strong>kunlar</strong>Abdulla Qodiriy— Endi shuni ichasiz, Homid aka!— Yo‘q, Sodiqboy inim, men juda ham bo‘lib qoldim, o‘zi ham juda kuchlik chiqg‘anekan.— Ichmasangiz qo‘ymayman, nekin...— Mutal polvonga ber! Siz oling-chi shuni!— Aniq ichmaysizmi? Kumush opamning salomatligiga ham ichmaysizmi?Bu so‘zni eshitkan Otabek ixtiyorsiz o‘rnidan turib ketdi. Jannat opaning xi-xi-xi qilibkulgan tovshi eshitildi.— Orag‘a nozik bir ismni kelturib solmasang, xudo haqqi ichmas edim. Qani, bo‘lmasaber-chi, Kumush apangning salomatligi hammadan ham menga kerakdir.— Xa-xa-xa, nozik joydan ushladimmi?Otabek bu so‘zlarni eshitar ekan, zo‘rg‘a-zo‘rg‘a o‘zini darichaga hujum qilishdan bosibqolg‘an edi. Orada bir muncha mayda so‘zlar so‘zlangach, kimningdir ufff, deb yuborg‘anieshitildi.— Tag‘in nima bo‘ldi, Homid aka?— Bu kungi gap juda ham meni cho‘chitib qo‘ydi-da, Sodiqboy!— Maning gapimga nima uchun ishonmaysiz, axir! Yuz martaba sizga aytib yotibmanku,xumsani darbozadan chiqardim, tag‘in qanchag‘acha orqasidan borib to karvonlargaqo‘shilib ketkuncha kutdim, so‘ngra qaytib keldim, deb. Agar o‘sha ketishi bo‘lsa, bu kunxudda Qo‘qong‘a borib yetkan.— Ey, san bilmaysan, uka!— Nekin manga qolsa, shu ishdan hech bir qo‘rqaturg‘an gap yo‘q, usta bilantanishlig‘i bo‘lsa, uning uyiga mehmon bo‘lg‘andir, savdogarchilig‘i bo‘lsa Marg‘ilong‘akelgandir, axir ketib turg‘andag‘i so‘zini o‘z qulog‘ingiz bilan eshitdingiz-ku!— Bu mulohazang tuzik-ku, biroq men bilan achchig‘lashqan bir kishinikida mehmonbo‘lishi boshni qotiradir, tag‘in sizlarning havlilaringiz yonida...— Agar sirringizdan usta Alimning xabari bo‘lsa, ul vaqtda qo‘rqsangiz ham arziydir.Ammo menga qolsa u xumpar (Otabekni aytadir) Marg‘ilonda xotini borlig‘ini ham unitibyuborg‘an, deb o‘ylayman.— Maning bu sirrimni sizdan boshqa hech kim bilmaydir. Umarbek bilan bir oz nariberibo‘lib qolg‘an edik, haytovur tag‘in orani ochib yubordiq.— Undoq bo‘lsa tag‘in nimadan qo‘rqasiz?— Men uning Toshkand ketishini ko‘z bo‘yash uchun bo‘lg‘an hiylami, deb qo‘rqaman.— Xayr, ketmagan ham bo‘lsun: ul holda o‘zingiz aytkandek qilib to‘ppa-to‘g‘ri ertagaSalim sharbatdorning oldig‘a boraman-da, o‘g‘lingni Mirzakarim akaning ilgarigi toshkandlikkuyavi o‘ldirdi, men o‘z ko‘zim bilan ko‘rdim, deyman. Ana undan so‘ng xumsaning holig‘amaymunlar yig‘lasin! Agar ul sirringizni bilgan bo‘lg‘anda ham allaqachon kelaturgan ishkatushunib olib, Marg‘ilondan dumini xoda qildi, desangiz-chi!— Qix... Sodiqning gapi jo‘yalik, — deb qo‘ydi Jannat opa.Otabek bu so‘z dahshatidan titrab ketkan edi. Sodiq davom etdi:— Endi ishning bo‘ladirg‘anini o‘ylash kerak, sizning qo‘rqoqlig‘ingizni ko‘rib, manaMutal polvon ham uxlab boshlabdir.— Uxlag‘anim yo‘q, hez, doringdan quy-chi!— Mutalboy o‘rtoq, — dedi Homid, — biz biravning yaxshilig‘ini unutaturg‘an kishiemasmiz. O‘rtog‘ingiz Sodiqboy men bilan birgalashib kamlik ko‘rmadi, avvali xudo,qolabersa men uni uylantirib qo‘ydim... Men birav bilan oshnachiliq qilsam, hatto, undanjonimni ham ayamay, ko‘nglini olmoqg‘a tirishaman.Sodiq:— Mutalboy sizni o‘bdan yaxshi biladir, Homid aka! Sizning qanday xizmatingizborlig‘ig‘a ham qong‘an... Ammo uning sizdan bir iltimosi bor ekan.131
Change language