O'tkan kunlar - Islom Media

O’tkan kunlarAbdulla Qodiriyqush uchkan so‘ng otilmoqchi bo‘lg‘an sopqon qabilidan hisoblar va foydasiz bir iltimos debcho‘chir edi.— Agar manim bu xizmatim jon janobining marhamatiga loyiq ko‘rilur ekan, — dedihoji, — menga eng manzur bo‘lg‘an mukofot — o‘g‘limning ozod qilinishidir. Dunyomojarosidan qo‘l yuvmoqchi bo‘lg‘an bir otag‘a keksaygan kunlarida farzand dog‘iniko‘rmas-likning o‘zi ham ulug‘ mukofotdir, — dedi va ko‘ziga yosh oldi. Bundan qushbegiham nasibasiz qolmay mu-taassir3 Yusufbek hojiga tasallo berdi:— Qo‘rqmangiz hoji, — dedi, — Marg‘ilon hokimi o‘rinsiz qon to‘kuvchi kishi emasdir.Qo‘qonga borg‘ach, birinchi ishim o‘g‘lingizni qutqarish bo‘lsin, joysiz qayg‘ulanmangiz,hoji.— Qulluq, qushbegi, agar bu xizmatni o‘z zimman-gizga olur ekansiz, ustimga kattaminnat qo‘yg‘an bo‘lasiz... Biroq men qo‘rqamankim, siz Qo‘qong‘a borib yetkuncha ishvaqtidan o‘tsin...Qushbegi ham bu to‘g‘rida o‘ylab qoldi va hojining ehtimolidan cho‘chib, shu soatda birmaktub bilan Qo‘qong‘a chopar yubormoqchi bo‘ldilar, bu ishning muvofiq kishisi albattaHasanali bo‘lg‘anliqdan chopar bo‘lib belgulandi. O‘n besh kunlardan beriga shundayxizmatni kutib yotqan Hasanali otning boshini Qo‘qon tomong‘a qarab qo‘ydi-da, daqiqaichida ko‘zlarga ko‘rinmas bo‘lib ketdi.Bir kun keyin Normuhammad qushbegi ham bir muncha sipohni Toshkandda qoldirib,Qo‘qong‘a jo‘nash harakatiga tushdi. Toshkand olomonining talablari bilan Azizbekning ikkioyog‘idan arqon bilan bog‘lab otning chovig‘a sudratma qildilar.Sipohlar Qo‘qong‘a qarab harakat qilar ekan, Qo‘qon darbozasiga to‘lg‘an xalqAzizbekning ot oyoqlari ostida sudralib ketishiga huzurlanib tomosha qilar edi.22. «BIR G‘ARIBI BECHORA»Bu tarixdagi xon o‘rdasi Qo‘qonning bu kunda Xoda bozor atalg‘an o‘rnida edi1.Ro‘monning o‘n uchunchi faslida Marg‘ilon o‘rdasining ta’rifi yozilg‘anliqdan va bu o‘rdaningham tashqarig‘i aylanasi o‘sha o‘rda qabilidan bir tusda, bir uslub va bir vus’atda2bo‘lg‘anliqdan bu o‘rinda yana qog‘oz qoralash ortiqchadir. O‘rda darbozasi, navbatchiqorovul, darboza sahnining kengligi — barchasi ham o‘shal o‘rda singari, ammo buningtashqarig‘i ko‘rinishidag‘i ortiqlig‘i to‘rt burchida qadalib turg‘an navbatchilari edi. O‘rdadarbozasidan ichkariga kirilgach, bundagi tuzilish Marg‘ilondag‘idan tamoman deyarlikboshqacha bo‘lib chiqar, shunga binoan bu yer bilan tanishmoq ehtiyoji tushar edi.O‘rdaning ichkarigi o‘ng, chap biqinlari sipoh turish uchun soling‘an binolar va sahnidabiz Toshkandda ko‘rib tanishqan ravishcha kiyimlik sipohlar (yigitlar) turkim-turkim bo‘lib,ponsad boshilar qaramog‘ida qilich urish mashqini ta’lim olmoqda edilar. O‘rdaning belidan,ya’ni shimoldan sharqqa qarab bir xatti mustaqim bilan devor va bul devorning ikki tarafinibarobar— ling3 tashlanib, o‘rdaning ichkari qismig‘a xon saroyiga kiriladirgan darbozaqurilg‘an edi. Bu darboza eskirgansumon ko‘rinsa ham asli yaratilishdag‘i nafislik, me’moriysan’atkorlik o‘chayozg‘an bo‘lsa ham, biroq undagi ivir-jivir sirlar, o‘yma naqshlar hali hamkishini hayron qoldirarlik edilar. Ayniqsa darbozaning ikki biqinidag‘i «o‘girmagul» tarzibilan ishlangan guldastalar, darboza ravoqidag‘i ganchdan qabartirilib yasalg‘an bo‘rtmanaqshlar, gullar hali o‘zlarining nafosatlarini unchalik yo‘qotmag‘an edilar. Quyosh g‘arbgaqarab og‘qan, uldastalar ustiga qo‘ndirilg‘an oltin hilol alomatlari quyosh nuri bilan ko‘znielitarlik darajada yashnar edilar. Darbozaning ikki yonidag‘i maxsus ishlangan qorovulxona— sufachalarda ikki nafar navbatchi turar edi. Navbatchidan o‘tib, darbozaga kirilsa gunbazravishida yo‘lak, o‘ngg‘a yurilsa devonxonag‘a, so‘lg‘a ketilsa xon mahkamasiga chiqiladirda,mahkama bo‘sag‘asida yana haligidek ikki nafar navbatchiga uchrashiladir. Marg‘ilono‘rdasida ko‘rganimizdek bir dahliz, ammo bu o‘zining naqshlari, gullari, anvo’i sirlari, oliyliq61