O’tkan <strong>kunlar</strong>Abdulla QodiriyHomid:— Nima iltimosingiz bor, Mutalboy?Mutal (sarxush):— Bitta ya-ya-ya -rimtadan uch-to‘rt t-t-tanga q-q-qarz-larim bor edi, Homid aka.Homid:— Oshnaliq degan uch-to‘rt tanga bilan bog‘lana olmaydir, Mutalboy! Men sizga haliaytib qo‘ydim: maning oshnalig‘im oshnadan jonni ham ayamasliq bilan bo‘ladir. Uch-to‘rttanga emas, muhtoj bo‘lsangiz o‘ttuz-qirq tanga ham so‘ray bering!Jannat opa:— Ilohi Homidboy murod-maqsadig‘a yetsin, qix. Oshna-og‘aynidan dunyo ayamaydir!Bir oz vaqt tanga tovshi eshitilib turg‘ach, Homidning ovozi keldi:— Mana, Mutal polvon, hozirga oz bo‘lsa ham shuni olib turarsiz, ammo xizmathaqingiz o‘z yo‘lig‘a bo‘-ladir.Sarxush:— R-rahmat, H-homid aka, siz j-jonni ayamasangiz, m-men ham yo‘lingizga boshimnitikdim, jamshidning arvoyi!Sodiq:— Bizning Mutalboy ham quruq yigit emas!Homid:— Dasturxonni yig‘ishtirib olingiz-chi, Jannat opa!Lagan-tovoqning bir-birisiga tekkan tovshi eshitilib, Otabek o‘zini ohistagina yo‘lakkaoldi. O‘choq boshida bir-ikki daqiqa chamasi tovoq-qoshiq va oyoq tovshi eshitilib turg‘ach,Jannat opa havlig‘a tushib keldi va qo‘lidag‘i dasturxonni tut ostig‘a qoqib ketdi. Otabekqaytib kelib daricha ostig‘a o‘lturgan ham edi, Homidning shu so‘zini eshitib qoldi.— Eshikning zanjiriga bir qarab kelingiz-chi, imon topkur Jannat opa!Sodiq:— Qo‘rqasiz-da, Homid aka, eshikni o‘zim zanjirlaganman.Homid:— San hali yoshsan, inim Sodiqboy, siz chiqabe-ringiz, Jannat opa!Otabek uchun vaqt ortiq tang va qo‘rqunch edi. Xaroba uyga boray desa, Jannatopaning ko‘rib qolishi aniq edi. Eshikni ochib chiqib ketay desa, o‘lturishning maqsadi haliochilmag‘an bo‘lib, butun mashaqqati shamolg‘a ketar edi. Joni halqumig‘a tiqilibtevaragiga alang‘ladi va yo‘lakdan nariroqda usta Alimning devorig‘a suyog‘liq turg‘anzanbilga ko‘zi tushdi. Zanbilning ostig‘a yashirinish juda ham xavfli edi esa-da, ammoo‘lturishning maqsadig‘a qonmay ketish undan ham xatarlik edi. Sir fosh bo‘la qolsa, uchdushmanga barobar hujum qilishni bo‘yniga olib qo‘ydi. Uy eshigi ochila boshlag‘andazanbilning ostig‘a kirib olg‘an edi. O‘zini nechog‘liq siqib g‘ujanak qilg‘an bo‘lsa ham, ammobir qarash bilan zanbil ostida kishi borlig‘ini bilish uncha qiyin emas edi. Zanbil ostidaxanjarini qisimlab, go‘yo sichqonni poylag‘an mushukdek hujumga hozirlanib yotar edi.Jannat opa yo‘lakka tomon yurib keldi-da, zanbil ostidag‘ini payqamay yo‘lakka burildi.Oydindan eshikning zanjirligi aniq ko‘rinib turar edi. Shuning uchun eshik yonig‘a boribo‘lturmay yo‘lakning yarmidan qaytdi. Qaytishi hamono yuqoridan uchib o‘tkan bir-ikkimoshak qushning chev-chev-chev degan tovshini eshitib ko‘kka qaradi. Shimol-sharqig‘ato‘g‘ri otilib o‘qdek uchib borg‘an moshak qushlarg‘a qarag‘anicha yo‘lak-dan uy tomonig‘aqayrilib ketkanini o‘zi ham sezmay qoldi. Jannat opa ayvong‘a chiqqanda, Otabek ustidagizanbil to‘rt enlik yuqorig‘a ko‘tarilib, tag‘in sekingina uni bosib tushkan edi. Jannat opaeshikni ochib, uyga kirganda, ul ohistagina zanbil ostidan chiqdi, uning yurak tepishi haliham shiddatlik edi. Daricha yonig‘a yurib keldi-da, hamon hujumga hozirlang‘andekichkariga quloq solib turdi. Jannat opaning «eshik zanjir» degan tovshini eshitkach, rohattin oldi va daricha yonig‘a cho‘nqaydi.132
O’tkan <strong>kunlar</strong>Abdulla QodiriyHomid:— Bo‘lmasa, dushanba kuni kechasiga bo‘lsin!Sodiq:— Biz qaysi kunga desangiz ham hozirmiz!Mutal:— Menga qolsa, shu topta borsaq deyman!Homid:— Yaxshisi dushanba kun, undan nariga o‘tkani ham yaramag‘andek, berisi hamfoydasiz bo‘ladir, chunki bir-ikki kun bunga hozirlik ham kerak.Sodiq:— Tag‘in qanaqa hozirligi bor?Homid:— Olib chiqg‘andan so‘ng, uni Marg‘ilon ichida olib turib bo‘lmaydir: to rom qilg‘unchabirarta qishloqg‘a yuborishka to‘g‘ri keladir. Olib chiqishimiz dushanba kechasining qaysipaytiga to‘g‘ri kelishini ham hozirdan aytib bo‘lmaydir. Olib chiqg‘an zamon Marg‘ilondanchiqarilib yuborilmasa, kunduz kuni chiqarish tag‘in xavflik. Kechasi ma’lum, Marg‘ilondarbozalari yopiq bo‘ladir. Shuning uchun birarta darbozabonni qo‘lga olib qo‘ymog‘imiz,albatta, kerak...Sodiq:— Yaxshi maslahat, qutidornikiga qanaqa qilib tushamiz?Homid:— Masalaning bu yog‘ini ham o‘ylashimiz kerak ekan hali!Sodiq:— Eng yaxshisi darbozasidan kirish!Mutal:— Darbozasidan kirib bo‘lmasa, tomidan oshib tushamiz!Sodiq:— Ha-ha-ha, balli, Mutal to‘ram!Mutal:— Kulishingni bejo qilma, hez Abdikarim! San hali dunyog‘a kelib nimani ko‘rding-ku,sanga kulish tushib qoldi! Bu bosh dunyoga kelib nimalarni ko‘rmadi-a? Bunaqanggiqochiriq ishlarni endi qilib turipti, deb o‘ylaysanmi? Eyxa-x-x, Mutal akang nimalarniqilmadi? Xa-xa-xa... Musulmonsan otangning arvoyi, Homid aka! Bir kuni Jonkeldiboyhasratini qilib Hotam to‘raning o‘g‘lini yaxshi ko‘rganligini, diydoriga to‘yolmay besarbo‘lg‘anini arz qilib qoldi-ku, yonimda Qalandar polvon bor edi, Jonkeldiga, bo‘lmasa o‘noqta1 ber bizga, biz Qalandar bilan birga do‘ndiqchangni muhayyo qilib beraylik, dedim.Jonkeldi o‘lib turg‘an ekan, quloq qoqmay xo‘b, dedi. Biz qalandar bilan tunni yarim qildiqda,Hotam to‘raning havlisiga keldik. Ishning ebini jo‘blab qarasaq juda kashal2, devor —tosh hamin!3 Oshib tushishning sira o‘nqovi yo‘q. Bu ishkalni ko‘rgan Qalandarning tarbuziqo‘ltug‘idan tushib «besh oqtani qaytarish uvol-ku?!» dedi. O‘zimning sal shunaqanggikayfim balandroq edi, xanjarchamni qinidan sug‘urib oldim-da, to‘g‘ri Hotam to‘raningdarbozasig‘a borib chaqira boshladim. Bu ishimdan jon-poni chiqib ketkan Qalandaryonimg‘a kelib turta boshladi: «Hoy, Mutal, sanga nima bo‘ldi?» Men Hotam to‘rani chaqiraberib «tovshingni chiqarma, xoting‘a o‘xshag‘an yigit», dedim. Qalandar yonimdaturolmadi, meni yolg‘uz qoldirib ura qochdi. Bir vaqtda haligi Hotam to‘ra darboza orqasig‘akelib «kim» dedi. Men tovshimga shoshilishqan tus berib «Men, men, oching tezroq!»dedim. Bechora go‘l to‘ra darbozani ochib yuborishi bormi, lip etib o‘zimni ichkariga oldimva Hotam to‘rani qo‘lidan ushlab havlig‘a boshladim. Bechora endi meni tanig‘an,avzog‘imning buzuqlig‘ini ham payqag‘an edi. Ke-kirdagiga xanjarimni tirab: «Joningdanumiding bormi, yo‘qmi, noinsof!» dedim. Juda tili shishib qolg‘an edi xumsaning — «bovv-133