O’tkan <strong>kunlar</strong>Abdulla Qodiriy— Boya otang ham so‘rag‘an edilar... — dedi, — qayoqqa ketkan ekan, aqlsiz...Ertalab senga hech narsa demabmidi?Kumush Zaynabning og‘ziga tikildi, Zaynab ham unga qarab oldi:— Ertalab mendan ust to‘nlarini so‘rag‘an edilar,— dedi, — men to‘nni berib qayoqqaborishlarini so‘rag‘animda, bir joyda ishim bor, degan edilar...Zaynab zimnan Kumushni chaqib oldi. Kumush loy kabi bo‘shashib, Oftob oyim hamog‘ir tortdi. Zaynabning qarindoshlari kulgan sumol bir-birlariga qarashib oldilar. O‘zbekoyim oradan o‘tkan sirni payqadi: «Birarta zarur ishi chiqg‘andir», dedi. Shu vaqtdarichadan Hasanali ko‘rindi, qo‘lida bir mesh qimiz ko‘targan edi, darichadan turibmehmonlarni «Xush kelibsiz» qildi»1 va qimizni uzatib Oftob oyimg‘a qarab kuldi:— Qimizni kuyavingiz sizga kirgizdi.Oftob oyimning hushi o‘ziga kelib, Kumushning yuziga qon yugirdi. Anovilar bo‘lsa,endi bularning holiga tushib bo‘zrayishdilar.Qimiz bilan yengillashkan O‘zbek oyim Hasanalidan so‘radi:— Qachon keldi?— Hozir.— Qayoqqa yo‘qolg‘an ekan, ahmoq?Hasanali izoh berdi:— Kecha hoji unga ish buyurg‘an ekanlar. Bilmadim, kecha nima bilan ovora bo‘libxizmatni unutkan va bu kun ertalab esiga tushib mehmonlar kelguncha borib kelarman,deb shunga ketkan ekan. Boradirg‘an joyi uzog‘roqda bo‘lib, kechikkan va yo‘ldan kelaturibbu gunohiga ikki mesh qimiz olg‘an... Hali qimizni menga berib: «Kirib ayting, juda uyatlikbo‘ldim kechirsinlar», deydir, — dedi va kuldi.Karima otin:— Kechirilmaydir, qimiz o‘zi nima degan gap, — dedi.Oftob oyim mehmonlarga qarab chiqg‘andan keyin Hasanaliga kulib javob berdi.— O‘zimiz juda cho‘llab kelgan edik, shuning uchun kechirdik.— Balli-balli! — dedi Hasanali, — men kechirganingizni chiqib aytaman.— Chiqib ayting, — dedi Oftob oyim.— Siz-chi? — deb so‘radi Hasanali Kumushdan.Kumush baqadek qotib o‘lturgan Zaynabka qaradi va uyalinqirab javob berdi:— Men ham kechirdim...— Sizning ikki boshdan kechirishingizni o‘zim ham bilar edim, — dedi Hasanali.Bo‘g‘oz-qisir uy ichini kulgi bosdi.Kulgidan so‘ng O‘zbek oyim:— Nega o‘zi kirmadi? — deb so‘radi.— Qayin otasi bilan so‘zlashib o‘lturibdir...Hasanali ketkandan keyin O‘zbek oyim Oybodoqqa, qimizni mis tog‘orag‘a bo‘shatishkabuyurdi. Qo‘y so‘yilib tayyor bo‘lg‘an edi. O‘zbek oyim qudachasining ra’yini so‘radi:— Nima buyurasiz?— Mendan so‘rab o‘lturmang, mehmonlar nimani xohlasalar biz ham o‘shanga yormiz.O‘zbek oyim tomoq buyurish uchun havliga tushdi. Zaynab mis tog‘orog‘a ag‘darilg‘anqimizni cho‘michlab kosalarga quyib mehmonlarga tutdi.9. HOJI ETAK SILKKANTo‘rda qutidor, uning yonida mahallaning imomi Yunus Muhammad oxund, yurt og‘asiPirnazar jallod1 va Sotiboldi otalig‘ yana bir keksa o‘lturar edilar. Pirnazar jallodning yonidaOtabek va Sotiboldi akaning qatorida Yusufbek hoji edilar. Oyog‘da Hasanali meshdanqimiz quyar edi.176
O’tkan <strong>kunlar</strong>Abdulla QodiriySo‘z to‘rtinchi kuni bo‘lib o‘tkan qipchoq qirg‘ini ustida ketib, Yusufbek hoji bu to‘g‘ridaso‘zlar edi.— Men biz xalqning odam bo‘lishimizdan tamom umidimni kesib qo‘ydim... Esimnitanig‘animdan beri amal demay, mansab demay faqat shu musulmonlar manfaatini ko‘zlabkelib, oyog‘ida o‘zini qushbegi, mingboshi olg‘an uch-to‘rtta manfaatparastlardan go‘yoyosh bola kabi aldandim... Ululamir bo‘lg‘an kishi ham shu manfaatparastlarning xarobfikrlariga quloq berib, bizdek odamlardan bu to‘g‘rida bir og‘iz kengash so‘rashni unutdi.Holbuki, Musulmonqul balosidan uni najotka chiqarg‘uchilarning bittasi biz edik. Natijadaersa so‘zi — so‘z, kengashi — kengash bo‘lg‘anlar shu uch-to‘rtta kalla buzarlar bo‘lib,bizga o‘xshag‘anlarning darajamiz yosh boladek aldanish ekan...Yunus Muhammad oxund uning so‘zini bo‘ldi:— Ey hoji, — dedi, — hamma fasod ululamirda, agar ululamir durust odam bo‘lsa,uch-to‘rtta muttahamning yomonlig‘i hech qayerg‘a bormas va buncha gunohsizbechoraning qoni o‘rinsiz to‘kilmas edi. Janobi payg‘ambari xudo hadisi shariflaridaaytadirlarkim, «Bismillahir-rohmanir-rohim qola an-nabiyu alay-hissalom: Izo vasada alamruilo g‘ayri ahlihi fantazir as-soata, ya’ni ul sarvari koinot marhamat qilurlarkim, agarbir qavmning ishi noahl odamg‘a topshirilg‘an bo‘lsa, bas, o‘shal qavmning qiyomatiniyaqin bil, ya’ni halokatiga muntazir bo‘l». Bas, bizning korlarimiz ham ko‘b fursatlardan berinoahl odamlarning qo‘lig‘a qolib va har zamon ul nobakorlar bizlarning boshimizg‘a anvo’ikulfatlarni soladirlar. Ilohi kori badlari o‘z boshlari birlan daf’ bo‘lg‘ay.— Saddaqta yo rasulilloh1, — dedi hoji va hadisni takrorladi: — «Izo vasada al-amruilo g‘ayri ahlihi fantazir as-soata» — voy bo‘lsin biz badbaxtlarning holiga,— dedi. Bir ozma’yuslanib to‘xtadi va domla tarafidan bo‘lingan so‘zini shu gaplar bilan tamomladi:— Shu kungacha bo‘lmag‘anlarg‘a bo‘lishmoqchi bo‘lib umrimning nihoyatiga yetibqoldim, — dedi. Soqolini tutamladi. — Bu soqol shu el qayg‘usida oqardi. Bu ko‘ngil shumanfaatparastlar ta’sirida qoraydi. Yoshim oltmish beshka yetib bir vaqt bo‘lsin ibodatimnijanobi haqqa bevosita yo‘naltirg‘animni va ko‘ngil ko‘zim ochilib qilg‘an sajdamni xotirlayolmayman. Bu aldanishim ersa, haq tarafidan bir tanbeh, bo‘lmag‘anlarg‘a bo‘lishmoqchibo‘lg‘anim uchun bir kinoyadir. Endi mundan keyingi besh kunlik umrim dunyomojarolaridan etak silkib to‘sha’i oxirat tadorikini qilmog‘im uchun g‘animat ko‘rinadir.Bu so‘z majliska bir ma’yusiyat berdi. Ko‘b vaqt hammalari sukutda qoldilar. Hojininggapi ayniqsa Pirnazar akaga ta’sir qilg‘an edi. Ul o‘z hunari ruhida mulohazasini so‘zladi:— Yomonlarni bitta-bitta, terib-terib bosh kesmasdan elni tinchitish qiyin, — dedi.Bu so‘zdan keyin majlis ahli hojining og‘zig‘a qaradilar. Hoji kulib qo‘ydi, bir ozdankeyin:— To‘g‘ri aytdingiz, jallod, — dedi, — bu taqdirda yoningizda o‘lturg‘an bizning o‘g‘ulniham ko‘makingizga chaqira olasiz...Hamma kulib yubordi. Qutidor yer ostidan Otabekka kulimsirab qaradi. Otabekdadasining kinoyasiga tushunib qip-qizil lavlagidek bo‘ldi. Yaxshiki qutidor va Hasanalidanboshqa hech kim bu kinoyaga tushunmas edi.Pirnazar aka jiddiycha Otabekka qaradi.— Otabek menga o‘xshag‘an jallodkina emas, amiri lashkar bo‘la oladir. Siz fotihabersangiz va Otabek amr bersa men xudo haqqi yomonning boshini olishdan qaytsam, —dedi.— Bizning kattadan-kichigimizning, — dedi hoji,— topqan-tutqanimiz faqat bosholish... Biz o‘ylaymizki, go‘yo bosh olish bilan olam tinchiydir va biz o‘z xohlag‘animizni qilaolamiz. Tuzik, jallod aytkanidek, yomonning boshini olmoqqa men ham qarshi emasman valekin buning nozik shartlari bor: avvalo manfaati shaxsiyasidan kechib, faqat el baxti uchunbosh tikkanlar jamoasi kerak va bu jamoaning o‘z maslaki yo‘lida kuzatkan ma’lum birnishonasi bo‘lmog‘i zarur. Ana shundan keyin haligi nishonaga qarab intilishda oyog‘ ostig‘a177
Change language