O’tkan <strong>kunlar</strong>Abdulla Qodiriyishonchimiz shu o‘g‘limiz ekan va uning sog‘liq, shodlig‘i bizning tirikligimizning tiragi ekan,bas, bizga lozimi uning xursandlig‘i nima bilan bo‘lsa, shuni axtarishdir. Men yaxshibilamanki, sen bu ishlarni faqat o‘g‘lingni ayag‘aningdan qilasan va senda shundan boshqahech bir maqsad yo‘q, bu tarafdan qarag‘anda seni ham ayblab o‘lturish oson emas...Shuni yaxshi bilg‘ilkim, o‘g‘lingning oy sayin Marg‘ilong‘a qatnab turishi seni xafa qilsa,meni ham sendan battar achchig‘imni qistatar, hatto ba’zi kezlarda so‘kib yuborishdarajalarigacha borib qaytar edim. Ammo sening jahlingni chiqarib kulishim bo‘lsa, faqat«o‘lganimdan kulaman, yuzimni yerga suraman» qabilidan bo‘lib, bunga sen tushunmaseding. Nihoyat sen aytkandek jonim hiqildog‘img‘a yetdi-da, o‘g‘lingni bu gal Marg‘i-long‘aborma, deb yo‘ldan qaytarib qolg‘uchi ham men— o‘zim bo‘ldim...O‘zbek oyim boshini tervatib so‘zni eshitib kelar edi. Bu keyingi so‘zni eshitkandankeyin boshini ko‘ksigacha yetkuzib, «barakalla, rahmat» degandek qilib qo‘ydi.Hoji davom etdi:— Manim bu to‘xtatib yubormay qo‘yg‘animdan xabarsizlig‘ing uchun bo‘lsa kerak,ko‘ngling dom-laxo‘janing duosiga ketib qoldi va men sening so‘zingdan kuldim. Chunkihaqiqatda buning sababchisi o‘zim edim...O‘zbek oyim eridan o‘pkaladi:— Nega axir meni xabardor qilmaysiz?— Bu to‘g‘rida menda ham ayb bor, — dedi hoji, — sen bilan o‘zimning muddaolarimizbir, deb o‘ylag‘anim uchun Otabekni koyib to‘xtatqanimdan so‘ng seng‘a kengasholmasdanoq qudalaringga bir xat yozg‘an va kelin bolani Toshkandga olib kelishlariniso‘rag‘an edim. Haytovur so‘zimni yerda qoldirmag‘an o‘xshaylar, bu kun qudadan bittajavob xati oldim. Aqlli kishilarning sadag‘asi ketsang ham arziydir: «Shu choqqacha sizlargaayttirmasdanoq ziyoratlaringizga borishimiz kerak edi. Xatingizni o‘qub nihoyatda xijolatchekdik, ayniqsa kelin bolangiz bek oyimg‘a qaysi yuz bilan qarayman, deb yuzini yuldi.Bu adabsizligini borg‘andan so‘ng albatta yuziga solmaslar, deb ishonamiz», deydir...O‘zbek oyim eriga anqayg‘ancha qarab turar edi. Haqiqatan ham hojining ustalig‘iO‘zbek oyimdek dumbul tabi’atlik xotinlarni gangitarlik edi.Ul xotinining javobini kutib o‘tirmasdanoq, tom ustiga tom yopa bordi:— Qaysi uyni bo‘shatdirsaq ekan? — deb so‘radi va javob kutmasdan, — qudalaringninima bilan kutishni bo‘lsa o‘zing bilasan: tuya so‘yib chorlag‘aningda ham kelmaydirgankishilar, — dedi.O‘zbek oyimning miyasi aynadimi yoki o‘zi aytgan sihirchi hindining duosi asar qildimi,har nuchuk uch yillik adovatlar va kina-kuduratlar barchasi ham allaqayoqg‘a qarab uchibketdilar va ularning o‘rnini «ikki kelinlik bo‘lish» masalasi kelib oldi. Uzoq-yaqin xotinlarning«Hoy, O‘zbek oyimning marg‘ilonliq kelini ham kelibdur, xuddi to‘tining bolasi emish.Yuringlar, bir ko‘raylik», degan so‘zlari eshitilgandek bo‘ldi. Shu chog‘qacha Zaynabkayalinib, yalpog‘lanib kun ko‘rib kelgan bo‘lsa, mundan so‘ng bir qo‘sha kelinni o‘ziningoyog‘lari ostida yalinib yurgan holda ko‘rdi.— Har nima bo‘lganda ham tegi nozik,— dedi oyim,— izzati uchun shu uyimiznibo‘shatib beramizmi?— O‘zing bilasan.— Biz to‘rdagi uyga ko‘chib o‘tsak ham bo‘ladir. Axir tegi nozik..Uch yillik kina va adovat o‘rnida nihoyatda oliy marhamat va mehribonchilik kelibo‘lturgan edi. Uch yillik emas, uch daqiqalik o‘zgarishdan O‘zbek oyimning yuzi qizarmas vaqizarishni ham bilmas, hatto o‘g‘ul-qiz o‘sdirishni bilmaguchi Yusufbek hojidan allaqanchayuqorilarda yurar edi. Yusufbek hoji esa xotinidagi bu kulgulik o‘zgarish uchun ajablanmadiva kulmadi, chunki bu kulki tabi’atka molik bo‘lgan xotin bilan endi o‘ttuz besh yillab birgayashar edi.O‘zbek oyimni shu holga keltirgandan keyin undan so‘rab qo‘ydi:168
O’tkan <strong>kunlar</strong>Abdulla Qodiriy— Zaynabka ham bu xabarni yotig‘i bilan aytib qo‘yamizmi?— Siz bilan men bir ishni muvofiq ko‘rganimizdan keyin Zaynabka chikora1, — dediO‘zbek oyim. Mundan uch daqiqa ilgari saodati uchun tirishilgan orzuliq Zaynabning oqibatiham shu bo‘lib qolg‘an edi.— Gap unda emas, — dedi hoji, — umr, murosa degan gaplar bor, ayniqsa kundashlikishi qiyin, kosa kosaga tekkanda g‘idi-g‘idi gaplar ko‘paysa, bizga emas, o‘g‘lingga hamtatimay qoladir.— Chaqir deysizmi?— Chaqir.O‘zbek oyim Zaynab bilan Otabekning kutilmagan ravishda ochilib so‘zlashibo‘lturganlari ustidan chiqdi.— O‘g‘ul-qizning kengashimi?Otabek kulimsirab Zaynabka qaradi, Zaynab esa tuzatinib o‘rnidan turdi va qayinonasiga joy ko‘rsatib:— Shunaqag‘a o‘xshaydir, oyi. O‘g‘ul-qizning kengashi xudda shu kunga yig‘ilib qolg‘anekan, — dedi va kulimsirab eriga qaradi.O‘zbek oyim o‘lturmadi va uni-buni surishtirib, o‘ylab turmadi:— Ikkalasiga bir pardan ko‘ylaklik ol! Birini past, birini baland qilma, bu xotiningbo‘lg‘anda ul ham ko‘z ochib ko‘rganing... Zaynab, sen men bilan jurchi, hoji otangchaqiryaptilar, — dedi.Tomdan tarasha tushkandek qilib so‘zlangan yuqo-ridag‘i gaplarga boshda ularningikkavi ham tushunmadi. Ammo bir ozdan so‘ng Otabek aytilgan telva-teskari so‘zlarningma’nosini onglab oldi, onasining nima bo‘lsa ham Marg‘ilon tarafka og‘ishqanini va o‘ziningkuchlik bir dushmandan qutilayozganini bilib Zaynabni nima uchun chaqirilg‘anini hampayqadi. Zaynab esa bir nar-sa tushunmagan holda qayin onasi bilan chiqdi.Qayin ona, kelin qarshisig‘a kelib o‘lturishkandan keyin, hoji Zaynabka qarab oldi.— Bolam, Zaynab, — dedi, — biz Marg‘ilondagi opang ko‘chini olib kelmakchi bo‘ldiq...Sen shunga nima deysan?Zaynab yalt etib qayin onasig‘a qaradi, chunki O‘zbek oyimning boyagi gapi endi ungaonglashilg‘an edi. Do‘stni dushman yonida ko‘rib bilinar-bilinmas qilib entikdi.— Men nima der edim...— Gap nima deyish va nima demasingda emas, oyim!— dedi hoji, — gap shundaki, ulkelgan chog‘da egachi-singildek bo‘lib keta olasanmi, deb so‘ramoqchiman.— Bo‘lib ketarmiz...— Egachi-singil bo‘lib ketarsiz-a? — deb takror so‘radi qayin ota.— Bilmadim...— Nega tag‘in bilmay qolding?Zaynab bir muncha vaqt o‘ylanib qoldi.— Qars ikki qo‘ldan chiqadir, — dedi Zaynab, — men yaxshi bo‘lg‘anim bilan opamyomon bo‘lsa, hozirgi bergan va’damdan nima foyda bo‘lsin.— Juda to‘g‘ri gapirding, bolam, sendan olg‘an va’dani undan ham olamiz.Zaynab sukut qildi.— Zaynab siz o‘ylag‘an kelinlardan emas, — dedi O‘zbek oyim, — xudog‘a shukur, aqlhushiboshida.— Boshqa gaplarni ko‘nglingga kelturma, qizim. Marg‘ilonliq kelin bilan sening bizgahech bir farqlaring yo‘q, ikkavlaring ham bolamizning qo‘shog‘i — bolamizsiz!Zaynab boshini irg‘atib qo‘ydi. Yusufbek hojining duosidan so‘ng, Zaynab Otabekningoldig‘a kirdi.169
Change language