O’tkan <strong>kunlar</strong>Abdulla QodiriyErining bu jasoratiga qarshi Oftob oyimning yuziga rizosizliq belgusi chiqdi. Otabekersa seskanib uyqudan uyg‘ong‘andek bo‘ldi va ikkilanib so‘radi:— Siz nimaga rizoliq berasiz?— Bu gal Toshkanddan nima maqsadda chiqg‘an bo‘lsangiz — o‘shanga.Otabek xijolat bilan ter chiqardi:— Toshkanddan nima maqsadda kelganimni bilasizmi?— Bilamiz, — deb kuldi qutidor.— Sizni bunday ishka rizoliq uchun kim va nima majbur etadir?— Hech kim majbur qilmaydir, — dedi kulib qutidor,— majbur qilg‘an narsa: shunday<strong>kunlar</strong> uchun o‘g‘ul o‘sdirg‘an ota-onaning rizoliqlarig‘ina, balki sizni ham shu gap majburqilar.— Otam bilan onamning rizoliqlari uchun shundan boshqa sabab qurib qolg‘anig‘anima deyishimni ham bilmayman. Garchi Toshkandda ekan chog‘imda bu rizoliq yo‘lig‘a belbog‘lang‘an bo‘lsam ham, endi bu bel bog‘lashni butunlay o‘rinsiz bo‘lg‘anig‘a tushundim...Oftob oyim oz qoldiki, «to‘g‘ri!» deb qichqirsin. Ammo qutidor xotinig‘a xo‘mrayibqaradi.— Qisqaroq o‘ylaysiz, Otabek, — dedi, — otangiz bizga murojaat qilmag‘anda edi, bizbu ishda betaraf qolsaq bo‘lar edi. Hozirda biz ham sizning so‘zingizga qo‘shilsaq siz emas,yomon otliq biz bo‘lamiz.— Uning mulohazasini qilmang.— Nega qilmayliq?— Hamma aybni manim ustimga yuklab javob yozingiz.Qutidor kuldi va so‘radi:— Toshkandda ekan chog‘ingizda otangizning taklifini qabul qilg‘an edingizmi?— Qabul qilg‘an edim.— Bizning ruxsatimizni olg‘ali Marg‘ilong‘a ham kelgan edingiz, shundog‘mi?— Shundog‘...— Barakalla, Marg‘ilong‘a kelib bu gapdan aynadingiz-a?— Aynadim...— Endi Toshkandga Marg‘ilondan aynab borasiz?— ...— Mana ko‘rdingizmi, faqat bu ishda bizgina yomon otliq bo‘lamiz. O‘zingizning shuxatongiz uchun ham bu gapni qabul qilmoqqa majbursiz.Otabek nima deb aytishdan ojiz qoldi va o‘zining bolaliq harakatidan seskandi vaxijolat orasida so‘radi:— Otam sizga qachon xat yozg‘an edi?— Kecha oldim. Demak, ko‘ndingiz?— Men bu gapka durustlab o‘ylamasdan javob beralmayman.— Qancha o‘ylasangiz ham javobingiz birgina bo‘lishi kerak; ya’ni rizoliq.Qutidorning bu so‘zi juda ham qat’iy edi. Bu qat’iyatni onglag‘uchi ko‘ngildanchiqarayozg‘an bu masalani chinlab o‘ylamoqqa majbur edi. Nima bo‘lg‘anda hamko‘nglining bir chekkasini kirlatib yotqan bu «ota-ona orzusi» bir tomondan qaralg‘andajuda yengil ko‘chkan edi. Ammo ikkinchi tomondan masalaning yeshilmagan o‘rinlari hambor edi.— Yaxshi, — dedi, — men sizning taklifingizga ko‘nayin, ammo ko‘nishning varizoliqning zaruri qizingizda emasmi?Shu choqqacha mungg‘ayib o‘lturgan Oftob oyim yalt etib eriga boqdi, yana cheksiz birmehribonchiliq nazari bilan Otabekka qaradi.80
O’tkan <strong>kunlar</strong>Abdulla Qodiriy— Siz qizimizning andishasini qilib o‘lturmangiz, bek, — dedi qutidor, — bu ishni engyaxshisi unga bildirmaslikdir, keyinroq o‘zi ko‘nikib ketar, bu taraflardan tashvish lozimemas.— Yo‘q, — dedi bek, — men bu ishka basharti ko‘nganimda ham qizingizdanyashirmayman.— Nega?— Negaki uning rizolig‘ini olmasdan turib, bu ishka oyog‘ qo‘yishim mumkin emas.— Agar ko‘nmasa-chi?— Ko‘nmasa, men ham ko‘nmaslikka majburman.Bu uzil-kesil so‘zdan qutidor o‘ylab qoldi. Oftob oyim bo‘lsa, qizining qadrini bunchalikarshlargacha ko‘tarmakda bo‘lg‘an yigitka o‘zida cheksiz muhabbat, poyonsiz ehtiromsezmakda va nima uchundir yig‘lag‘usi va kuyavi yuzidan o‘pkusi kelmakda edi.— Tuzik, — dedi qutidor, — uning rizolig‘ini o‘zingiz olmoqchimisiz?— Yo‘q, negaki qizingiz uchun haqorat bo‘lg‘an bu so‘zni aytish manim qo‘limdankeladirgan ish emas, — dedi. Eru xotin bir-birlariga qarashib qo‘ydilar. Keyingi so‘zni aytibbitirgach, Otabekning ko‘ziga yosh kelgan edi. O‘zining holidan uyaldi shekillik, ularningoldidan turib tashqarig‘a chiqdi. Ul chiqg‘andan so‘ng eru xotin yana yarim soatchajanjallashib o‘lturdilar.* * *Xuftan namozidan so‘ng yangilangan tashvishlarni bir oz unutdirar umidi ila poychirog‘yonig‘a o‘lturib, Fuzuliy devonini varaqlar edi. Ammo Fuzuliyning rang-barang she’rlariustida qanoatlanib to‘xtamas, hamon varaqlag‘andan-varaqlar edi. Shoirning nafis she’rlarihozir uning uchun tuzsiz so‘zlar yig‘indisidan boshqa bir narsa ham emas edilar. Ul shuvaqt to‘sindan kitobni yopdi-da, ayvong‘a quloq soldi. Chunki hozirgina so‘zlashib o‘lturganKumush bilan onasining tovushlari o‘chkan edi. Ul bu holdan shakllandi. Ayvondan onabolaningqayoqqadir yo‘qolg‘anlarini payqag‘ach, tusida o‘zgarish bo‘lg‘ani holda qaytibkelib o‘lturdi. Nima uchundir hozir unda birar foji’aga tushkuchining holati bor edi. Kishiiztirobka tushkan kezlarda tilab emas, ixtiyorsiz ba’zi bir yo‘sunsiz ishlarga urinadir.Shuningdek, ul ham jiddiy bir ravishda Fuzuliy mutolaasiga berildi.Ul o‘zining shubhasidagi gapka qoni’1, oradan yarim soatlab emas, bir soatlab vaqto‘tib borg‘an bo‘lsa ham bu unga zerikarlik emas, tez kelgandan kelmagani yaxshi;yaxshiliqmi, yomonliqmi haytovur bo‘ladirg‘an ko‘ngilsiz gapni kechikkani yaxshi... Fuzuliyniyaxshilab o‘qush kerak. Shuning uchun ham ma’nolik she’rlardan boshini ko‘tarmaydir-da,go‘yoki aytarsiz kitobka mixlangan...Kumushning uyga kelib kirgani ham unga sezilmay qoldi. Ul qushlar kabi latif tovushchiqarmasliq qilib gilam ustidan yurib keldi-da, sekingina sham’ yonig‘a — Otabekqarshisig‘a o‘lturdi. Uning ko‘ynagining chiqarg‘an yengilgina shamoli bilan yonib turg‘ansham’ «lop» etdi-da, ko‘rishkandek, o‘ynashqandek bo‘ldi. Bu holdan kitob ustigamukkadan ketib o‘lturg‘uchi cho‘chib ko‘tarilib qaradi. Qarshisida: Fuzuliy ta’biricha sebizanaxdoni2 negadir qizarib, novaki mijgoni ko‘z yoshlari bilan juftlangan haligi pari edi...Birinchi qarashdayoq kutkan ishining to‘g‘rilig‘ig‘a inondi va osiylar1 kabi ko‘zini yerga tikdi.Ul Kumushdan itobomiz so‘zlar, achchig‘ xitoblar kutar; birinchi itobdayoq ota-onagunohiga tavba qilishg‘a hozirlanar edi. Ammo ish ul kutkuncha chiqmadi. Kutilmaganjoyda, go‘yoki uni bu og‘ir holdan qutqarmoqchi bo‘lg‘andek:— Fuzuliy yaxshi kitob, — dedi Kumush, — men ham yolg‘iz qolg‘an kezlarimda bukitobdan boshimni ololmas edim, sizammi?Bu oliyjanob go‘zalga nima deyishni bilmas, qayerdan so‘z boshlashqa hayron edi:— Kim yig‘latdi sizni?81
Change language