Aldona Jawłowska drogi kontrkultury

trzeb zewnętrznych. Napięcie między kulturą a cywilizacją
stanowi — zdaniem Marcusego — jeden z najistotniejszych
czynników aktywizujących dążenie ku wolności. Kulminacyjny
punkt tego napięcia osiągnięty może być w momencie
nie dającej się już znieść sprzeczności między możliwościami
stworzonymi przez postęp techniczny a okrojonymi
w praktyce społecznej ich realizacjami. Wtedy dopiero
powstaje szansa pozytywnej redukcji napięcia, a więc
całkowitej zmiany zasad rządzących rzeczywistością, zastąpienie
społeczeństwa represywnego opartym na zasadzie
Przyjemności społeczeństwem wolnych twórców. W chwili
obecnej mamy do czynienia z innym rodzajem redukcji tego
napięcia, pogłębiającym panowanie rzeczy i instytucji
nad człowiekiem i oddalającym możliwość jego autentycznej
samorealizacji. Represywna integracja obiektywnego
świata i kultury w społeczeństwie wielkoprzemysłowym
powoduje zatracenie zdolności rozróżnienia wartości od
faktu.
Rozróżnienie to traktuje Marcuse nie tylko jako problem
logiczny z zakresu teorii poznania, lecz i jako problem społeczny.
Zacieranie różnicy między wartościowaniem a opisem
likwiduje dystans między sferą wartości i realizacji. Napięcie
między kulturą a życiem społecznym słabnie w wyniku
stałego przenikania celów przez środki, dominacji środków
nad celami. Jednocześnie logika sprzeczności jest wypierana
przez logikę afirmatywną, która nie pozwala odróżnić
prawdy od fałszu. Afirmatywny charakter kultury wzmacnia
pozycję tego, co jest, niwelując dążenie do tego, co być
może i co być powinno. Kultura miesza się z pracą i codziennością
do tego stopnia, że wyodrębnienie pewnych
elementów tej całości staje się niemożliwe. Represywna integracja
kultury i cywilizacji powoduje osłabienie sił destrukcyjnych,
a tym samym oddala wszelkie zmiany, utrudnia
„zakwestionowanie" obowiązującego porządku. „Dawniej
było jakieś centrum na zewnątrz ustabilizowanego
świata, ku któremu mógł dążyć umysł, tworząc nowe obrazy
rzeczywistości. Ten punkt archimedesowy dziś zanika."
4 Zacieranie różnic, tworzenie rzeczywistości jednowymiarowej,
likwiduje możliwość opozycji, niszczy świa-
4 H. Marcuse, Remarque a propos d'une rédéfinition de la culture,
w zbiorze: Culture et la société, Paris 1969, s. 317.
107