Aldona Jawłowska drogi kontrkultury

Surrealizm głosił hasła rewolucji absolutnej, totalnego sabotażu,
łamania wszelkich norm i reguł. Nie zmieniły się,
lecz zostały wzbogacone metody działania i środki wyrazu,
zmienił się jednak ich sens i cel. Stały się wyraźniej narzędziem
totalnej zmiany, a nie celem samym w sobie, zabawą
równie bezsensowną, jak cały absurdalny świat, w którym
gra się toczy.
O ile twórcy da-da proklamowali mowę haseł, gestów,
uznawali za prawdę i jedyną regułę „automatyzm" języka
— surrealiści obawiali się utopienia istoty rzeczy w
grach językowych. Nie chodziło już tylko o „odblokowanie",
o mówienie wszystkiego, co nasuwa wyobraźnia, lecz
o ujawnienie prawdziwego mentalnego porządku pojmowanego
trochę mistycznie. Starano się osiągnąć coś podobnego
do stanu iluminacji, satori, kiedy prawda może przemówić
przez człowieka dopiero wtedy, gdy potrafi odrzucić zewnętrzność,
która przeszkadza wydobyć się jej na powierzchnię.
„Zapomnijcie o wszystkim, czego się nauczyliście,
zacznijcie od snów i marzeń" — pisali studenci na murach
Sorbony. „Zapomnij o wszystkim, czego uczono cię w szkole..."
— głosiła ulotka młodzieży amerykańskiej — „historia
to teraźniejszość". Automatyzm odkrywał surrealistom
egzystencję nieustannej wewnętrznej mowy, manifestującej
się w stanie półsnu, półprzebudzenia. Właśnie ten głos
wewnętrzny był uznany za źródło wszelkiej inspiracji.
Surrealiści głosili zasadę ciągłej zmiany rzeczywistości
przez tworzenie nowych związków, w jakie wchodzą przedmioty
z przedmiotami i ludzie z ludźmi, przekształcali
struktury myślenia. Jeśli uzyska się świadomość, że dzięki
wniknięciu w rzeczywistość wewnętrzną można widzieć
świat inny niż ten, który jest realnie, że można go poznać
i podporządkować sobie nie tylko metodą racjonalnego myślenia,
lecz i wyobraźni, stąd już tylko krok do hasła permanentnej
rewolucji, do uzyskania wiary w możliwość realizacji
wyobrażeń poprzez przekształcenie świata materialnego.
„Na przekór poszczególnym wystąpieniom tych, co się
powoływali lub powołują na surrealizm, wypadnie ostatecznie
uznać, że surrealizm do niczego nie dąży bardziej,
jak do wywołania, z punktu widzenia intelektualnego i moralnego,
kryzysu świadomości, w najszerszym
i najpoważniejszym zakresie, i że jedynie osiągnięcie lub
nieosiągnięcie tego wyniku może zdecydować o powodzeniu
248