Aldona Jawłowska drogi kontrkultury

kontrolowane. Okaleczenie własnej natury przez zaostrzenie
opozycji rozumu i uczuć, tego, co duchowe i tego, co
cielesne, tego, co etyczne i tego, co estetyczne, struktur popędowych
i wyższych mechanizmów regulacji, uważa za
osiągnięcie nazywane „umiejętnością podporządkowania się
moralności". Wolnością nazywa umiejętność panowania nad
swymi popędami, wyalienowaną pracę — istotnie ludzką
formą uczestnictwa w świecie. Własną egzystencję traktuje
w sposób zhierarchizowany: sfera pierwszoplanowa, przeżywana
jako ważna, wypełniona jest pracą, wykonywaniem
funkcji, a więc tym, co nieautentyczne. Drugorzędna sfera
prywatności, w której mogą się dokonywać jakieś formy
samorealizacji, uznawana jest za najmniej ważną. Człowiek
jednowymiarowy porusza się tylko na obszarze tego, co
rzeczywiste, gdzie znika wszelki dystans między przedmiotem
a przedstawieniami, między nazwą a desygnatem, między
własnym obrazem samego siebie a obrazami narzuconymi
przez środki represyjnej propagandy, w którą zmieniła
się kultura. Jest całkowicie manipulowany, jest plasteliną
w rękach aparatu represji, mając jednocześnie poczucie
bezpieczeństwa i fałszywą świadomość możliwości wyboru
sposobu własnej egzystencji.
Człowiek zinstytucjonalizowany Ivana Illicha ulega presji
instytucji w sferze świadomości, w najbardziej prywatnych
rejonach swego życia. Jego istotną cechą jest zdolność
przystosowania, a nie opanowywania środowiska. Uważa za
osiągnięcie fakt, że został pozbawiony wszelkiej odpowiedzialności
za siebie i innych przez doskonałą organizację
społeczną, redukującą wszelką spontaniczną aktywność do
wykonywania poleconych zadań. Jest to — podobnie jak
w charakterystykach Marcusego — człowiek całkowicie pasywny,
poruszany przez instytucje w granicach przez nie
wyznaczonych i nie umiejący zakwestionować celowości
tych ruchów. Odpowiednie organizacje troszczą się o jego
zdrowie, inne zajmują się śmiercią, człowiek nie kształci się
sam, lecz uczony jest przez powołane do tego organizacje.
Odpowiedni przemysł organizuje mu rozrywki i przyjemności.
Życie seksualne przestaje być kontaktem między
dwojgiem ludzi, stając się zaspokojeniem potrzeb wedle
określonych, narzuconych wzorów. Człowiek zinstytucjonalizowany
nie dysponuje więc sam swoim własnym życiem
ani nie troszczy się o życie innych. Nie ma potrzeby udzie-
278